Ελάχιστα από τα πολλά της τριήμερης εκπαιδευτικής εκδρομής της Β’ Τάξης του 3ου Γυμνασίου Τρικάλων (14,15,16 Φεβρουαρίου 2013) στις Βυζαντινές Καστροπολιτείες του Μυστρά και της Μονεμβασιάς
Γράφει η Αμαλία Κ. Ηλιάδη,
φιλόλογος-ιστορικός,
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Το θέμα του προγράμματός μας: «Όψεις Βυζαντινού πολιτισμού: Μνημεία και Προσωπογραφίες» μας οδήγησε να περιδιαβούμε ως φιλέρευνοι περιηγητές την ερειπωμένη Καστροπολιτεία του Μυστρά του 14ου και 15ου αιώνα, που ήταν η πρωτεύουσα του Βυζαντινού, Τουρκικού και Βενετσιάνικου Μοριά, χτισμένη στην πλαγιά του Ταΰγετου, και την μοναδική επιβλητική Μονεμβασιά, τον βράχο που είναι ενωμένος με την στεριά με μια στενή λουρίδα γης απ’ όπου πήρε το όνομά της η περιοχή (μόνη + εμβασιά).
Αναχωρήσαμε γεμάτοι ευγενικές αισθητικές προσδοκίες από την πόλη μας, τα Τρίκαλα και, με ενδιάμεσο σταθμό τον Ισθμό, αφιχθήκαμε αργά το απόγευμα στη Σπάρτη, την πόλη του αξεπέραστου ηρωικού βασιλιά Λεωνίδα. Αντικρίσαμε στο φως του γλυκού, μεσογειακού δειλινού μια ήρεμη και γοητευτική πόλη με χαμηλό συντελεστή δόμησης στα κτίριά της που επέτρεπε να αναδεικνύονται τα υπέροχα, παλιά, λιτά νεοκλασσικά της.
Την επόμενη μέρα η επίσκεψή μας στο Μιστρά ήταν μια αποκάλυψη ζωής μέσα στα χαλάσματα: οι αρχαίες πέτρες, τα παλιά σπίτια, τα ξεχασμένα παλάτια των δεσποτών μας μίλησαν για το μεγαλείο του Βυζαντίου, της χαμένης μας ελληνικής αυτοκρατορίας. Είδαμε τόσα και σημαντικά μνημεία… που μας κατέκλυσε η ρομαντική διάθεση μιας άλλης εποχής, με αργούς ρυθμούς, με στενή επαφή με το φυσικό περιβάλλον… έτσι, η Βυζαντινή εκκλησία της Παντάνασσας του 15ου αιώνα και του Αγίου Δημητρίου με τον μαρμάρινο δικέφαλο αετό του δαπέδου στο οποίο εστέφθη αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το κάστρο του Βιλλεαρδουίνου που βρίσκεται στη κορυφή του λόφου, από όπου είχαμε μια μοναδική θέα της Σπάρτης, τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια που επιτυχώς αναστηλώνονται και ανακατασκευάζονται, μας γέμισαν με πολύτιμες πολιτισμικές γνώσεις και εμπειρίες.
Αργά το μεσημέρι της ίδιας μέρας η επίσκεψη στην ατμοσφαιρική Μονεμβασιά με τα πέτρινα σπίτια, τα αρχοντικά και τις βυζαντινές εκκλησίες μας ενέπνευσε το δέος και τόνωσε την καλλιτεχνική μας αίσθηση των πραγμάτων. Στη Μονεμβασιά με τις 40 εκκλησίες, εκεί όπου ο οικισμός χωρίζεται στην επάνω πόλη κτισμένη στο πλάτωμα της κορυφής του βράχου, όπου βρίσκεται ακέραιο το μοναδικό βυζαντινό μνημείο της Αγίας Σοφίας και στην κάτω πόλη, στην οποία διατηρείται ο μεσαιωνικός της χαρακτήρας με τα ψηλά συμπαγή σπίτια στους στενούς δρόμους και τις εκκλησίες, μεγαλύτερη και γνωστότερη είναι η εκκλησία του Ελκομένου Χριστού που οφείλει την φήμη της στην θαυματουργή εικόνα του Ελκομένου, που έφερε από την Κωνσταντινούπολη ο Ισαάκιος Άγγελος. Άλλες σημαντικές εκκλησίες, που θαυμάσαμε για το δέσιμό τους, σχεδόν το σφιχταγκάλιασμά τους με το βράχο, ήταν η Αγία Άννα, ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Στέφανος και ο μισογκρεμισμένος Άγιος Ανδρέας.
Ο χρόνος μας στη συνέχεια μοιράστηκε ανάμεσα στο σπίτι του ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου με τα προσωπικά του αντικείμενα και το ανεπανάληπτο τοπίο που πρόσφερε την ιδανικότερη διέξοδο στις εικαστικές και φωτογραφικές αναζητήσεις μας.
Την 3η ημέρα μετά από σύντομη περιήγηση-ξενάγηση στη Σπάρτη και στα αξιοθέατα της, αναχωρήσαμε φορτωμένοι εμπειρίες, γνώσεις, παραστάσεις, εικόνες, χρώματα και μυρωδιές πορτοκαλιάς για τα Τρίκαλα με ενδιάμεσο σταθμό τη γραφική πόλη του Ναυπλίου, την παλιά πρωτεύουσα του νεότερου ελληνικού κράτους.
Αυτή η εκπαιδευτική μας τριήμερη εκδρομή, ουσιαστικού περιπατητικού-περιηγητικού χαρακτήρα, εφοδίασε τους μαθητές και τις μαθήτριές μας με πλήθος μορφωτικά ερεθίσματα και πάμπολλα κίνητρα μελέτης: για τις ποικίλες διαστάσεις και όψεις του Βυζαντινού πολιτισμού, για τα πρόσωπα, την Τέχνη, τον Υλικό βίο, τον πνευματικό πολιτισμό, τα Μνημεία που τον σφράγισαν ανεξίτηλα, για τους μεγάλους του Σταθμούς – Κόμβους, για τη Βυζαντινή Ιδεολογία και τη ζωή στη Βυζαντινή Κοινωνία μέσα από την εικονογραφία, η οποία αποκαλύπτει πτυχές της καθημερινότητας.
Οι μαθητές προσέγγισαν με τον τρόπο αυτό γνωστικά, βιωματικά, συναισθηματικά τον Βυζαντινό πολιτισμό με στόχο τη βαθύτερη κατανόησή του, διέγραψαν προσωπικότητες στην ιστορική του εξέλιξη με στόχο τη συνειδητοποίηση εκ μέρους τους του ρόλου του προσώπου στην Ιστορία, διαπίστωσαν τη σημασία του βυζαντινού πολιτισμού ως μέσου «ταυτότητας», εντόπισαν ιστορικές πηγές με την ομαδική-συνεργατική μέθοδο, συνέλεξαν εικονογραφικό υλικό και το κατέταξαν σε κατηγορίες, επισκέφθηκαν και ξεναγήθηκαν σε μουσεία και εκθέσεις με σχετικά εκθέματα για το βυζαντινό πολιτισμό (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Μιστρά, Μονεμβασιάς, Ναυπλίου). Εμπέδωσαν με τον τρόπο αυτό τη διαθεματικότητα ως προς τα πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών των αντίστοιχων γνωστικών αντικειμένων της Ιστορίας, των Εικαστικών – Ιστορίας της Τέχνης – Αρχαιολογίας, της Έκθεσης – Έκφραση Ιδεών, της Πολιτικής και Κοινωνικής Αγωγής.
Με το πλούσιο εκπαιδευτικό και μορφωτικό υλικό που συγκέντρωσαν στη διάρκεια της εκδρομής, καταγράφοντας υπό μορφή σημειώσεων και σκαριφημάτων, φωτογραφίζοντας και αποτυπώνοντας στοιχεία βυζαντινού πολιτισμού, οι μαθητές και μαθήτριές μας θα επεξεργαστούν στη συνέχεια τα επιμέρους θέματά τους, εντασσόμενοι σε ομάδες εργασίες σύμφωνα με το αρχικό χρονοδιάγραμμα-προγραμματισμό, δημιουργώντας θεματικές ενότητες και προβάλλοντάς τες σε ψηφιακή μορφή (ppt), συσχετίζοντας Τέχνη, Μνημεία και Πρόσωπα, μετά φυσικά από συζήτηση και εξαγωγή συμπερασμάτων. Το τελικό τους αποτέλεσμα, ως παρουσίαση του Προγράμματος στην ολομέλεια της Σχολικής Κοινότητας θα δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο και θα αναρτηθεί στην Ιστοσελίδα του Σχολείου.: https://3gym-trikal.tri.sch.gr