Πολυτεχνείο 1973, 17 Νοέμβρη
Όλα ξεκίνησαν αρχές Νοέμβρη του 1973 όπου το μνημόσυνο για τον Γεώργιο Παπανδρέου μετατρέπεται σε μεγάλη διαδήλωση ενάντια στη Χούντα, που λήγει με ξυλοδαρμούς και συλλήψεις. Στις 14 Νοέμβρη οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο προχωρούν σε κατάληψη. Ανάμεσά τους υπάρχουν πολλοί φοιτητές της Νομικής (είχε προηγηθεί η κατάληψή της τον Φεβρουάριο), εργάτες αλλά και απλοί πολίτες. Ο αγωνιστής Νίκος Ξυλούρης δεν έχασε την ευκαιρία να μπει στο, υπό κατάληψη Πολυτεχνείο, για να δώσει κουράγιο και να εμψυχώσει τους φοιτητές. Η αστυνομία έχει έντονη παρουσία, αλλά όλο και περισσότεροι πολίτες μπαίνουν στο Πολυτεχνείο και στέκονται δίπλα στους φοιτητές.
Τα συνθήματα που ακούγονται και γράφονται σε πανό στο Πολυτεχνείο δεν είχαν πια σαν αντικείμενο μόνο την Παιδεία αλλά στρέφονται κατά του καθεστώτος: “Παπαδόπουλε φασίστα, παρ’ τη Δέσποινα την πλύστρα, πάρ’ τη Δέσποινα κι εμπρός, δεν σε θέλει ο λαός”, “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία”, “Λαέ σπάσε τις αλυσίδες”, “Έξω αι ΗΠΑ”, “Κάτω η Χούντα”, “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”, “Σήμερα πεθαίνει ο Φασισμός”, “Εδώ θα γίνει Ταϊλάνδη” (αναφορά στην φοιτητική εξέγερση που ξεκίνησε τον Ιούλη του 1973 στην Ταϊλάνδη και συντέλεσε στον τερματισμό σαραντάχρονης στρατιωτικής δικτατορία τον Οκτώβρη του 1973).
Οι φοιτητές συναρμολογούν έναν ραδιοφωνικό πομπό και σύντομα δέχονται βοήθεια ραδιο-πειρατών ώστε το σήμα να φτάνει σε όλη την Αθήνα με αντιδικτατορικά συνθήματα και κάλεσμα στον αγώνα: «Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κάτω η χούντα, κάτω ο Παπαδόπουλος, έξω οι Αμερικάνοι, κάτω ο φασισμός, η χούντα θα πέσει από το λαό. Λαέ, κατέβα στο πεζοδρόμιο, έλα να μας συμπαρασταθείς, τη λευτεριά σου για να δεις. Ο αγώνας είναι παλλαϊκός, αντιδικτατορικός, αντιχουντικός, αγώνας! Αυτόν τον αγώνα μόνο εσύ μπορείς να τον κάνεις. Η Ελλάδα κυβερνάται από ξένα συμφέροντα! Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος προσπαθεί τώρα να καλυφθεί πίσω από μια μάσκα δημοκρατίας με την ψευτο-κυβέρνηση Μαρκεζίνη και τις ψευτο-εκλογές που προκηρύσσει». Είναι 15 Νοέμβρη 1973, ημέρα Πέμπτη, και φοιτητές προχωρούν σε καταλήψεις πανεπιστημιακών κτιρίων στην Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα.
Την Παρασκευή 16 Νοέμβρη ο συγκεντρωμένος λαός γύρω από το Πολυτεχνείο ξεπερνάει τις 100.000 και αυξάνεται διαρκώς. Αργά το απόγευμα ο Παπαδόπουλος δίνει εντολή στην αστυνομία να χτυπήσει. Πέφτουν δακρυγόνα αλλά και σφαίρες χτυπάν θανάσιμα τους άοπλους πολίτες και φοιτητές. Οικοδόμοι και εργάτες τα βάζουν με τους αστυνομικούς κρατώντας καδρόνια ή ό,τι βρουν σε οικοδομές, ανατρέπουν μεγάλα οχήματα και στήνουν οδοφράγματα στους γύρω δρόμους.
Τα μεσάνυχτα προς τις 17 Νοέμβρη τανκς κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας. Γερανοφόρα οχήματα απομακρύνουν τα εμπόδια και διαλύουν τα μπλόκα που είχε στήσει ο κόσμος. Τα μεγάφωνα και ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου απευθύνουν απεγνωσμένες εκκλήσεις: «Αδέλφια μας στρατιώτες! Αδέλφια μας στρατιώτες! Πώς είναι δυνατόν να πυροβολήσετε τ’ αδέρφια σας; Πώς είναι δυνατόν να χυθεί ελληνικό αίμα; Αφού όλοι πιστεύουμε στη λευτεριά! Εγώ πρώτος αρχίζω τον Εθνικό Ύμνο, το αιώνιο σύμβολο της ελευθερίας: “Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη που με βία μετράει τη γη. Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε λευτεριά!” … Ελληνικέ λαέ, πρέπει να μάθεις! Πρέπει να μάθεις ότι αυτή τη στιγμή αγωνίζονται τα παιδιά σου! Όλος ο ελληνικός λαός, και προπαντός ο λαός της Αθήνας, βρίσκεται στους δρόμους, μπροστά στα τανκς! Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο!»
Το συντονιστικό των φοιτητών ζητάει διαπραγματεύσεις, μα ο Δικτάτωρ ετοιμάζει επίδειξη δύναμης για παραδειγματισμό των αντιφρονούντων. Τα τανκς και ο στρατός αποκλείουν το Πολυτεχνείο. Στις τρεις το πρωί, ξημέρωμα Σαββάτου 17 Νοέμβρη του 1973, δίνεται εντολή και το τανκς γκρεμίζει την είσοδο του Πολυτεχνείου ισοπεδώνοντας ότι εμπόδιο είχαν στήσει οι φοιτητές. Στρατιώτες, αστυνομικοί, μυστικοί αστυνομικοί και οπλισμένοι παρακρατικοί εισβάλουν στο Πολυτεχνείο. Χιλιάδες άνθρωποι συνελλήφθησαν και βασανίστηκαν, μα το μήνυμα είχε περάσει, οι μέρες της Χούντας ήταν μετρημένες. Πολλοί περισσότεροι φοιτητές και πολίτες το έσκασαν με όποιο τρόπο μπορούσαν, χάθηκαν στα στενά και αναζήτησαν καταφύγιο σε γνωστούς τους.
Η 17η Νοεμβρίου 1973 ήταν το σημείο καμπής της δικτατορίας του ’67. Μολονότι δεν μπορούμε να πούμε ότι οι φοιτητές έριξαν την δικτατορία, η έντονη και επίμονη αντίδραση, η διαφορετική φωνή που ακούστηκε μέσα από το Πολυτεχνείο, και νωρίτερα μέσα από την κατάληψη της Νομικής, ταρακούνησε την Χούντα στα σαθρά της θεμέλια.
Η επέτειος της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, κάθε χρονιά στις 17 Νοέμβρη, για κάποιους είναι σχολική εορτή, για ορισμένους ευκαιρία για κομματικές δηλώσεις, μα όπως κι αν έχει όλοι πρέπει να θυμόμαστε τις θυσίες που έγιναν και το αίμα που χύθηκε για να μπορούμε εμείς τώρα να ζούμε ελεύθεροι, να μπορούμε να εκφράζουμε τις απόψεις και τα πιστεύω μας, και να έχει Δημοκρατία η Ελλάδα.
Την φωτογραφία του τανκς που μπαίνει στο Πολυτεχνείο, έβγαλε ο Τέλης Σαρρηκώστας.
Χούντα. Κάντε κλικ εδώ για να διαβάσετε για τα γεγονότα πριν και μετά το Πολυτεχνείο και να μάθετε περισσότερα για την Χούντα.
Κάντε κλικ εδώ για να δείτε βίντεο για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και του Νοέμβρη του 1973.
Επέτειος του Πολυτεχνείου. Δείτε το αφιέρωμα της Ματιάς για τις εθνικές εορτές, την 25η Μαρτίου 1821, την 28η Οκτωβρίου 1940, την 17η Νοεμβρίου κάνοντας κλικ εδώ!
Οι νεκροί του Πολυτεχνείου
Κάθε φορά που σου λένε ότι δεν υπήρχαν νεκροί στο Πολυτεχνείο, να θυμάσαι ότι ο Σπυρίδων Ζουρνατζής, υφυπουργός της Χούντας το Νοέμβρη του ’73, μίλησε επίσημα για 11 νεκρούς και 138 τραυματίες.
Αργυροπούλου Αικατερίνη σύζυγος Αγγελή, 76 ετών.
Γεριτσίδης Γεώργιος του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος.
Θεοδώρας Δημήτρης του Θεοφάνους, 5 1/2 ετών, κάτοικος Ζωγράφου.
Καραγεώργης Στυλιανός του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος.
Καράκας Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί), 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός.
Καραμανής Μάρκος του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος.
Κολινιάτης Ευστάθιος, 47 ετών.
Κομνηνός Διομήδης του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής.
Κοντομάρης Σπυρίδων του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου).
Κούμπος Ανδρέας του Στέργιου, 63 ετών, βιοτέχνης.
Κυριακόπουλος Δημήτριος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος.
Μαρίνος Σπύρος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος.
Μαρκούλης Νικόλαος του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης.
Μικρώνης Ιωάννης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών.
Μιχαήλ Σωκράτης, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας.
Μπεκιάρη Βασιλική του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια.
Μυρογιάννης Μιχαήλ του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος.
Παντελεάκης Κυριάκος του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος.
Παπαθανασίου Αλέξανδρος του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός.
Παπαϊωάννου Δημήτριος, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων.
Σαμούρης Γεώργιος του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου.
Σπαρτίδης Αλέξανδρος του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής.
Τόριλ Μαργκρέτα Ενγκελαντ, 22 ετών, φοιτήτρια από το Μόλντε της Νορβηγίας.
Φάμελλος Βασίλειος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου από το χθες στο σήμερα: μια προσέγγιση 39 χρόνια μετά. Γράφει η Αμαλία Ηλιάδη
Το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο
Ιδρύθη επί Όθωνος το 1836.
Και ποιος να το’λεγε
πως το Νοέμβρη του ’73
μέσ’ στο σκοτάδι της τυραννίας
θα γινόταν φλόγα….
Σ’ έναν ενωτικό εορτασμό της εξέγερσης του Πολυτεχνείου με τη σημερινή εκδήλωση τιμής και μνήμης θέλουμε να συμβάλλουμε. Η επικαιρότητά του είναι το ίδιο το περιεχόμενό του, τα συνθήματά του. Γιατί το Πολυτεχνείο ταυτίστηκε με τον αγώνα της νεολαίας για ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία, για μια καλύτερη ζωή. Υπήρχε ηρωισμός, αυτοθυσία που μόνο τέτοια ιδανικά μπορούν να εμπνεύσουν, υπήρχε η ακλόνητη αδιαλλαξία απέναντι στον αντίπαλο, υπήρχαν όλα όσα συνθέτουν την εξέγερση. Να, που χωράνε σήμερα όλα αυτά: είναι ζωντανά, επίκαιρα γιατί είναι απαραίτητα σε κάθε νέο που θέλει ν’ αντισταθεί στην υποχώρηση, την αδιαφορία, την άκριτη συναίνεση, το συμβιβασμό. Είναι η βάση όπου στηρίζονται οι αγώνες και οι διεκδικήσεις της νέας γενιάς. Είναι οι εκατοντάδες καθημερινοί «ηρωισμοί» που υφαίνουν ήρεμα και μεθοδικά τις σημαίες που θα ξεδιπλωθούν στα εκάστοτε «Πολυτεχνεία».
Το Πολυτεχνείο ανήκει σ’ όλους τους Έλληνες. Οποιαδήποτε προσπάθεια εκμεταλλεύσεως, οικειοποιήσεως, ιδιοποίησης ή χρησιμοποίησής του για άλλους σκοπούς (πολιτικούς, κομματικούς, ταξικούς κ.λ.π.) είναι απαράδεκτη. Ήταν αγώνας καθολικός, υπέρ της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Οι μνήμες είναι σχετικά νωπές. Οι εκτιμήσεις πολλές. Πέραν της απόδοσης της οφειλόμενης τιμής στους δημιουργούς του έπους, μια γιορταστική εκδήλωση πρέπει να συμβάλλει στην παγίωση της ενότητας και της συμφιλίωσης του λαού μας και όχι στη δημιουργία τάσεων διχασμού. Αν θέλουμε η 17η Νοεμβρίου να διατηρήσει το πραγματικό της περιεχόμενο για τις επόμενες γενιές, πρέπει ν’ απαλλαγεί απ’ τους πομπώδεις πανηγυρικούς και να μεταβληθεί σε μέρα διδαχής, θύμησης και περισυλλογής, πράγμα που αποτελεί ένα δύσκολο στόχο, για την αποφυγή υπερβολών, ώστε το πνεύμα και η ατμόσφαιρα μιας τέτοιας γιορτής να βρίσκεται σ’ ένα υψηλό επίπεδο, σε κλίμα ανωτερότητας και ανθρωπισμού, σ’ ένα πλαίσιο στο οποίο να συναντιούνται οι κοινοί πόθοι του λαού μας για Ελευθερία και Δημοκρατία. Υπερβολές και παρεκκλίσεις δε δικαιολογούνται. Δεν θέλουμε να καλλιεργηθεί στις ψυχές των ανθρώπων το μίσος, ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία, η τάση εκδίκησης. Ο βασικός στόχος μιας τέτοιας γιορτής είναι να μεταβληθεί σε μάθημα πολιτικής αγωγής υψηλής ποιότητας.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί κορυφαία στιγμή της αντίστασης του ελληνικού λαού εναντίον της απεχθούς τυραννίας και η επέτειός της έχει καθιερωθεί στην κοινή συνείδηση να τιμάται κάθε χρόνο ως σημείο αναφοράς του όλου αντιδικτατορικού αγώνα. Είναι μια εξέγερση που, πέρα από τη δραματικότητά της αυτή καθεαυτή, αποτελεί σταθμό αποφασιστικό για την απομάκρυνση της οδυνηρής επτάχρονης δικτατορίας.
Ο ελληνικός λαός στο σύνολό του από την πρώτη στιγμή βρέθηκε αντίθετος προς τη σπείρα των σφετεριστών της εξουσίας, αντίθεση της οποίας συναίσθηση είχαν οι δικτάτορες, γι’ αυτό και η εγκατάσταση και συντήρηση στρατοπέδων εκτοπίσεως, οι συλλήψεις, οι διώξεις, η στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας στους πρωτοπόρους της αντίστασης.
Ο αδούλωτος ελληνικός λαός δεν υπέκυπτε. Αντιτάχθηκε όχι μόνο με την παγερή του στάση και την παθητική αντίσταση αλλά και με τη συγκρότηση αντιστασιακών και αντιδικτατορικών οργανώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας ως την πτώση της η αντίσταση εναντίον της πήρε πολλές μορφές. Η απόπειρα του Αλ. Παναγούλη, η αντιστασιακή δράση ομάδων ή ατόμων για την οποία πολλοί καταδικάστηκαν, το κίνημα του Ναυτικού, η κατάληψη του κτιρίου της Νομικής, η λαϊκή συμμετοχή στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου είναι μερικές μορφές της πάλης εναντίον της δικτατορίας.
Οι φοιτητές σ’ όλη τη διάρκεια της επτάχρονης τυραννίας αποτέλεσαν την ψυχή του αγώνα για την κατάλυσή της. Και τελικά σαν αποκορύφωμα του αντιστασιακού αγώνα, κορυφαία στιγμή του, υψώθηκε σαν φωτεινό μετέωρο το γεγονός της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου, διερμηνεύοντας τον Πανελλήνιο πόθο για Ελευθερία και Δημοκρατία. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεκίνησε από καθαρώς φοιτητικά αιτήματα και εξελίχτηκε απρόοπτα, δραματικά και απρόβλεπτα, κάτω ακριβώς από την επίδραση του Πανελλήνιου αυτού πόθου.
Η απόφαση των φοιτητών στις 14 Νοεμβρίου να κλειστούν στο Πολυτεχνείο κορυφώνει τον αγώνα τους, αναπτερώνει το ηθικό του λαού και σφυρηλατεί την ενότητά του. Η απόφασή τους ήταν αυθόρμητη και πάρθηκε από τη μεγάλη μάζα των φοιτητών, χωρίς ιδιαίτερες καθοδηγήσεις. Όπως είπε ο Κολοκοτρώνης για τον άλλο, το μεγάλο ξεσηκωμό: Σαν βροχή έπεσε σ’ όλους η επιθυμία της Ελευθερίας. Πολεμάει κανείς με ό,τι έχει. Και τα παιδιά του Πολυτεχνείου αποφάσισαν ν’ αγωνιστούν, καταπώς λέει ο ποιητής, «με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ’ ανοιχτό πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος και εξουσία η Άνοιξη». Όμως, ο ποιητής συνεχίζει: «Τέτοιες αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχτηκαν. Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους, λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και πλατείες, με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια πήχη φωτιά κάτω απ’ τα σίδερα, με τις μαύρες κάνες και τα δόντια του ήλιου. Όπου μήτε κλώνος μήτε ανθός, δάκρυο ποτέ δεν έβγαλαν».
Οι φοιτητές περικυκλώνονται και απομονώνονται. Χειροκροτούν τους φαντάρους, τ’ αδέρφια τους και τους καλούν να ενωθούν μαζί τους. Ένας μηχανισμός καταπιέσεως του ελεύθερου φρονήματος ανάγκαζε -σε κακές ώρες του Έθνους- τα στρατευμένα παιδιά του λαού μας να εκτελέσουν σκληρές διαταγές και να χτυπήσουν τ’ αδέρφια τους. Οι φοιτητές ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο και προβάλλουν τα γυμνά τους στήθη στα πολυβόλα. Όπως είπε ο τότε πρύτανης του Πολυτεχνείου: «Αυτά τα παιδιά είχαν πάρει την απόφαση να πεθάνουν».
Αλλά και οι άλλοι είχαν πάρει τη δική τους απόφαση, καταπώς είπε ο Καζαντζάκης: «Σκοτώστε τους, ήθελαν να ’ναι λεύτεροι». Με τη βία οι δικτάτορες ζήτησαν να υποτάξουν το πνεύμα, το φιλελεύθερο πνεύμα της ελληνικής νεολαίας, το φιλελεύθερο πνεύμα του λαού μας. Το πνεύμα της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Στις σφαίρες και στα δακρυγόνα
στάθηκε άτρωτο το τραγούδι σας.
«Πότε θα κάμει ξαστεριά»
τραγουδάμε μαζί σας
με μάτια πνιγμένα στα δάκρυα
με τις γροθιές μας σφιγμένες
είμαστε δίπλα σας,
κορίτσια και αγόρια, παιδιά μας,
μ’ ακάλυπτα στήθεια
με το ζεστό σας τραγούδι
με τη γυμνή σας καρδιά
κι αλλοίμονο με τ’ άλικο αίμα σας
γεμίσατε λευτεριά τον αέρα
φλογίσατε την οικουμένη… με την ελευθερία για την ελευθερία…
Για την Ελευθερία που δε δόθηκε ποτέ και από κανέναν ως δώρο στο λαό μας, αλλά την κατέκτησε με το αίμα του, με όλους τους δίκαιους αγώνες του.
Κάτω από τη δράση των ανώνυμων νέων με πρώιμη πολιτική προσωπικότητα, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, αναπτυσσόμενη με πλουραλιστικές πρωτοβουλίες, απέκτησε μέσα σ’ ένα τριήμερο διαστάσεις που ξέφευγαν από τις οποιεσδήποτε κατεστημένες πολιτικές εκτιμήσεις, οι οποίες λογικά στηρίζονται στο συσχετισμό των δυνάμεων. Έτσι με την πολιτική της ανιδιοτέλεια, η νεολαία εκείνη, απαλλαγμένη από τις παραδοσιακές πολιτικές επιλογές φιλοδόξησε (ευγενικός παραλογισμός) να αφυπνίσει τη ληθαργούσα συνείδηση μιας καταναλωτικής κοινωνίας (σοφής μες στην «ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών» της, όπως θα έλεγε ο Καβάφης), που την κρατούσαν σε περιορισμό τα τανκς…
Γιατί, σύμφωνα με αυθεντική μαρτυρία φοιτήτριας της Νομικής που βίωσε τα γεγονότα: «Οι πραγματικοί φοιτητές στο Πολυτεχνείο δεν ήταν εχθροί του νόμου, της τάξης και της κοινωνίας, όπως τους παρουσίασαν τότε οι καλοβολεμένοι επιβήτορες της εξουσίας. Ήταν αγνά παιδιά της Ελλάδας πλημμυρισμένα από εθνικά αισθήματα, που δε ζητούσαν τίποτε άλλο από το σεβασμό των ακαδημαϊκών δικαιωμάτων τους αλλά και γενικότερα της αξιοπρέπειάς τους ως ελεύθερων ανθρώπων. Ό,τι ακολούθησε ήταν πια θέμα υπερηφάνειας και λεβεντιάς, για τα οποία μόνο κλωνάρια δάφνης αξίζουν».
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Πολυτεχνείο 39 χρόνια μετά. Γράφει ο Ευάγγελος Δεμιτσάνης
Ήταν οι ανάσες των παιδιών κοντά κοντά σαν να’ ταν μια αναπνοή
Κι οι ανάσες στα παράθυρα κοντά-κοντά σαν να τανε ένα μπαλκόνι η Αθήνα
Κι ήτανε οι σφαίρες κι ήτανε το αίμα
Και ξαφνικά πιάσανε οι ζέστες του Νοέμβρη. Κατακαλόκαιρο στη μέση του χειμώνα.
“Ένας ζεστός Νοέμβρης” Δημήτρης Ράλλης-Ρέντης
Για φαντάσου πέρασαν 39 χρόνια από τότε, τότε λοιπόν ήμουν 13 χρονών. Όλα ξεκίνησαν τον Φλεβάρη του ’73. Ξεκίνησαν οι πρώτες κινήσεις των φοιτητών. Ξεμυτούσαμε και μείς πλάι τους. Στην αρχή από περιέργεια. Στη συνέχεια πιο τολμηρά, αρχίσαμε να φωνάζουμε και συνθήματα και να διογκώνεται το αντιχουντικό συναίσθημα. Εμείς τα μαθητάκια της Γυμνασίου τότε, να μαζευόμαστε ολόγυρα να κοιτάζουμε και όταν χρειαζόταν να φωνάζουμε συνθήματα. Άρχιζαν οι κρυφές συζητήσεις στα σχολεία.
Αν σήμερα ήμουν μαθητής Λυκείου (που μακάρι να ήμουν και να μην έχω ζήσει τίποτα απ’ όλα αυτά) το πιθανότερο θα ήταν να μην είχα ιδέα και να ήθελα να την κοπανήσω από τη σχολική γιορτή, να πάω στην παραλία στα internet cafeé με μια φιλεναδίτσα, να καπνίσουμε τσιγάρο, να πιούμε καφέ, να στείλω ένα μήνυμα στο twitter ή να κάνω ακόμη έναν εικονικό φίλο στο facebook. Ήμασταν αντιδραστικά τα παιδιά το ’73, δε θα είμαστε το 2012; Και οι γονείς μου να είχαν πάρει μέρος στο Πολυτεχνείο εγώ από αντίδραση θα σφύραγα και θα πήγαινα για καφέ. Κι ας ένιωθα μέσα μου τρυφερά γι’ αυτούς και αληθινά υπερήφανος που ήταν ανυπότακτα παιδιά.
Ειλικρινά δε με ενοχλεί που δεν ξέρουν σήμερα πολλά για εκείνη την εξέγερση της νεολαίας τα περισσότερα παιδιά, κάποια γνωρίζουν και μάλιστα καλά. Μια μειοψηφία ζωηρή και τότε μια μικρή μειοψηφία ήταν που τόλμησε να αντισταθεί. Ο Ορέστης από τον Βόλο, η Μαρία από τη Σπάρτη, ο Διομήδης από τη Θεσσαλονίκη. Δε μ’ ενοχλεί, μακάρι να μη χρειαστεί να μάθουν ποτέ, να μην ζήσουν στρατιωτικούς νόμους, ρατσισμό, βασανιστήρια, θάνατο. Είμαι σίγουρος πως αν εμφανιζόταν ένας δικτάτορας σαν τον Παπαδόπουλο θα τον γιουχάρανε και θα τον μούντζωναν ξανά αυτοί οι ανυποψίαστοι μαθητές στους δρόμους. Θα μάθαιναν σε χρόνο dt τι ήταν το Πολυτεχνείο. Γιατί είναι δικιά τους αυτή η ιστορία της εξέγερσης. Νεανική θα ξεσηκωνόταν κι αυτή δεν έχω αμφιβολία.
Ξέρω ότι είστε μια θυμωμένη γενιά, μια γενιά που έχει οργή μέσα της, μια γενιά που αισθάνεται μόνη. Η πιο μοναχική που έχει περάσει από αυτή την κοινωνία. Μια γενιά που δεν μπορεί να περπατήσει πάνω στα όνειρά της και δυστυχώς όλοι έχουμε τις ευθύνες γι’ αυτήν την κατάσταση. Τον λόγο δεν τον γνωρίζω. Δεν έχουμε εμείς η γενιά του Πολυτεχνείου να σας αφήσουμε μέλλον. Νιώθετε ότι έχουμε ξεπουλήσει τα πάντα. Σας κοιτάζουμε στα μάτια και καταλαβαίνουμε τη μοναξιά που κουβαλάτε. Ένα σας λέω στη ζωή μας σημασία έχει το ταξίδι κι όχι ο προορισμός. Ξέρω επίσης ότι εσείς, τα παιδιά , οι αυριανοί πολίτες που γνωρίζουν τι σημαίνει να ταξιδεύεις μέσα στα όνειρά σου, θα ξεσηκωνόταν. Γιατί δεν πρέπει να νιώθετε τραυματισμένοι, αλλά θα πρέπει να αισθάνεστε περήφανοι, να σηκώσετε την ελληνική σημαία, να συνεισφέρετε με τη δημιουργικότητά σας, τον δυναμισμό σας, με τη διάθεση της προσφοράς. Εσείς τα δικά μας παιδιά, που γνωρίζουν ότι οι Έλληνες γονατίζουν μόνο μπροστά στους νεκρούς τους.
Τι θυμήθηκα σήμερα 39 χρόνια μετά, όλα ξεκίνησαν από την απόλυτη οργισμένη σιωπή που απέδωσε στον άνθρωπο ό,τι στερήθηκε, ό,τι ονειρεύτηκε, ό,τι ζήτησε με κραυγές. Κάθε Νοέμβρη η καρδιά μας είναι εκεί στην αυλή του φθινοπώρου του Πολυτεχνείου. Ποιος είπε πως δεν έχουνε οι μνήμες μέλλον; Και θα κλείσω όπως άρχισα με ένα ποίημα, αυτή τη φορά με ένα ποίημα του Καβάφη.
Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ να πούνε
Φανερώνεται αμέσως το ποιος το έχει έτοιμο μέσα του το ΝΑΙ και
Λέγοντας το πέρα πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του.
Ο αρνηθείς δε μετανιώνει.
Αν ρωτιούνταν πάλι ΟΧΙ θα ξανάλεγε.
Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο το ΟΧΙ το σωστό σ’ όλην του τη ζωή.
Κ. Π. Καβάφης
Ευάγγελος Δεμιτσάνης (13χρονος έφηβος τότε σήμερα καθηγητής του 4ου ΓΕ.Λ. Θεσσαλονίκης)
ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ 4ου ΓΕΛ ΠΟΥ ΕΔΩ ΚΑΙ 20 ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΩ ΝΑ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΩ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ ΝΑ ΔΙΝΩ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΙΡΝΩ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ
Ευχαριστούμε πολύ τον καθηγητή κοινωνιολογίας και ψυχολογίας κ. Δεμιτσάνη, που μας έδωσε την άδεια να αναδημοσιεύσουμε την παραπάνω ομιλία του για την επέτειο του Πολυτεχνείου, Νοέμβρης 2012.
17 Νοέμβρη, 41 χρόνια μετά
Θα ‘θελα ακόμη να ήμουνα σοφός.
Τι είναι όμως να είσαι σοφός;
Τα αρχαία βιβλία λένε τι είναι σοφία. Μακριά να μένεις από τις επίγειες συγκρούσεις, Το δρόμο σου να τραβάς αποφεύγοντας τη βια. Στο κακό να κάνεις καλό. Να ξεχνάς τις επιθυμίες σου και όχι να τις εκπληρώνεις.
Αλήθεια σε τι μαύρα χρόνια ζω;
Εδώ βασιλεύει η φτώχεια και η ανεργία. Βλέπω ανθρώπους να πεινάνε. Εποχή της ανταρσίας κι όμως κανείς δεν ξεσηκώνεται ούτε καν αντιστέκεται.
Είναι σωστό το ψωμί μου ακόμα το κερδίζω. Έχω γλιτώσει από σύμπτωση. Λίγο η τύχη να με αφήσει και χάθηκα.
Αλήθεια σε μαύρα χρόνια ζω.
Λίγα περνούσαν από το χέρι μου. Όμως αν δεν υπήρχα. Όλοι αυτοί που μας κυβερνούν θα στεκόταν πιο σίγουρα, Οι δυνάμεις ήταν μετρημένες.
Εσείς που θα αναδυθείτε μέσα από αυτή την αντάρα, που εμάς μας κατέστρεψε. Όταν για τις αδυναμίες μας μιλάτε.
Σκεφτείτε και τα μαύρα χρόνια που εσείς γλιτώσατε.
Μέσα από ταξικούς πολέμους που ποτέ δεν έγιναν. Απελπισμένοι βλέπουμε την αδικία να κυριαρχεί και κανείς να μην εξεγείρετε. Κι όμως το ξέραμε. Ακόμα και το μίσος μέσα στην ευτέλεια, παραμορφώνει τα χαρακτηριστικά. Ακόμα και η οργή μέσα στην αδικία, βραχνιάζει τη φωνή που πάει να υψωθεί.
Αλίμονο εμείς που θέλαμε να ετοιμάσουμε το δρόμο στην Αγάπη. Δε καταφέρνουμε να είμαστε αγαπημένοι ανάμεσά μας.
Όμως εσείς όταν θα έρθει ο καιρός. Ο άνθρωπος να βοηθάει άνθρωπο. Να μας θυμάστε.
Σκεφτείτε και τα μαύρα χρόνια που εσείς γλιτώσατε.
Μη σας βασανίζει η Μοναξιά που σας αφήσαμε. Να θυμάστε ένα πράγμα που εμείς δε καταλάβαμε. Αυτό που σε πνίγει δεν είναι το ότι βυθίζεσαι, αλλά το ότι παραμένεις κάτω από το νερό.
Ευχαριστούμε πολύ τον καθηγητή κοινωνιολογίας και ψυχολογίας κ. Δεμιτσάνη, που μας έδωσε την άδεια να αναδημοσιεύσουμε το παραπάνω έργο του.