Κριτική και εντυπώσεις
Η μεγάλη αγάπη του βραβευμένου με το National Book Award USA, Τζόναθαν Φράνζεν, είναι το Birdwatching. Έχει γυρίσει όλο τον κόσμο, για να παρακολουθήσει πουλιά και να τα καταγράψει στην προσωπική του λίστα! Η αγάπη του αυτή σε συνδυασμό με την ανησυχία του για το μέλλον του πλανήτη, διαποτίζουν την συλλογή δοκιμίων του, που κυκλοφόρησε το 2018 στο εξωτερικό, με τίτλο «The end of the end of the Earth».
Ναι, στα δεκαέξι δοκίμια που περιλαμβάνονται στο «Το τέλος του τέλους της Γης» μας μιλά πολύ για πουλιά και πολύ για την Γη, αλλά όχι μόνο! Θα συναντήσουμε, στις γραμμές του βιβλίου του αυτού, διάφορα σχόλια για την εκλογή του Τραμπ, τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 80 (τότε που είκοσι ενός ετών πέρασε εκεί τρεις μήνες ενός καλοκαιριού), τον William Tanner Vollmann, την Sherry Turkle, την Edith Wharton, την Philadelphia, την τραγωδία στους Δίδυμους Πύργους, αλλά και την κατάσταση στην Αφρική με τα πάρκα για σαφάρι και στην στυγνή εκμετάλλευση πόρων και ανθρώπων από πολυεθνικές εταιρίες!
Δεν σας μοιάζουν και πολύ οικολογικά αυτά τα θέματα; Στην ουσία είναι, αλλά σας έχω και πιο τρανταχτά παραδείγματα σχετικά με το τι σχολιάζει ο κύριος Franzen στο πόνημά του: η υπερθέρμανση του πλανήτη, το οικολογικό κίνημα και οι οικολογικές οργανώσεις, η κατάσταση στα δάση της Λατινικής Αμερικής, η κατάσταση στη Μεσόγειο σχετικά με την επιβίωση των αποδημητικών πουλιών (και ειδικότερα η περίπτωση της Αλβανίας και της Αιγύπτου), τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα και η πρακτική που εφαρμόζεται στη νότιο Αφρική, η κατάσταση στην Ανταρκτική και φυσικά διάφορες συναντήσεις του με πουλιά…
…
Το Φάραλον σήμερα είναι μία μικρή πύλη προς το παρελθόν, τότε που τα θαλασσοπούλια ήταν άφθονα παντού. Περισσότερα από μισό εκατομμύριο πουλιά φώλιαζαν στο καταφύγιο, όταν επισκέφτηκα το κεντρικό νησί τον Ιούνιο. Σε απότομες πλαγιές και σε επίπεδο έδαφος με αραιή βλάστηση, που περιβάλλεται από βαθυγάλαζο νερό όπου πλατσουρίζουν φώκιες και θαλάσσιοι ελέφαντες, υπήρχαν θαλασσοψιττακοί και κέπφοι και κορμοράνοι, μικροσκοπικοί πλαδαροί Πτυχόραμφοι, αλλόκοτοι Κερασφόροι Κέπφοι Rhinoceros Auklet (Cerorhinca monocerata) και, κατά τη γνώμη μου, πάρα πολοί Γλάροι της Δύσης (Larus occidentalis).
…
Θα βαρεθείτε να διαβάζετε για πουλιά στο «Το τέλος του τέλους της Γης»; Όχι, κάθε άλλο. Είναι γραμμένο με τόσο όμορφο τρόπο που δεν θυμίζει σε τίποτα δοκίμιο, τουλάχιστον όχι αυτά τα “ξύλινα” δοκίμια για διάφορα θέματα που έχουμε διαβάσει όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας. Περισσότερο χαλαρή φιλική κουβέντα θυμίζει το έργο αυτό του Τζόναθαν Φράνζεν. Μια συζήτηση όπου θα μπορούσαμε να κάνουμε καθισμένοι σε ένα όμορφο καφέ, αγναντεύοντας τη θάλασσα και εκείνος να μας αφηγείται διάφορα περιστατικά από τη ζωή του.
Την αξία αυτού του βιβλίου την αντιλαμβάνεσαι κυρίως όταν έχεις τελειώσει την ανάγνωσή του. Τότε είναι που έχεις αποκτήσει μια καλή γνώση σχετικά με τις απόψεις του συγγραφέα πάνω στον σύγχρονο κόσμο. Τα αγαπημένα του πουλιά είναι ένας δείκτης της ανάσας του πλανήτη μας. Η Γη μας ασφυκτιά κάτω από τα πόδια του ανθρωπίνου γένους.
Ο Φράνζεν όμως δεν στέκεται μόνο στην καταγραφή και στις διαπιστώσεις. Έχει προτάσεις! Σοβαρές προτάσεις που ίσως και να ξενίσουν τους περισσότερους (δεν είναι στην γραμμή εκείνων που υιοθετούν οι οικολογικές οργανώσεις) και κυρίως προτάσεις εφαρμόσιμες λαμβάνοντας υπόψιν και παράγοντες εκτός της αναγκαιότητας οικολογικής δράσης.
Είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σοβαρότερα βιβλία που μιλούν για την οικολογία και τον άνθρωπο χωρίς να είναι μόνο αυτό και κυρίως χωρίς να έχει αφορισμούς και στείρα παράθεση στοιχείων. Αισιόδοξος, μέσα στην απαισιοδοξία του, μας προτείνει ένα διαφορετικό δρόμο δράσης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο ίδιος σε κάποια από τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του…
…
«Υπάρχει άπειρη ελπίδα», μας λέει ο Κάφκα «αλλά όχι για μας». Πρόκειται για ένα αρκούντως μυστηριώδες απόφθεγμα ενός συγγραφέα του οποίου οι χαρακτήρες πασχίζουν για φαινομενικά εφικτούς στόχους και, τραγικά ή διασκεδαστικά, δεν καταφέρνουν ποτέ να τους εκπληρώσουν. Αλλά εμένα μου φαίνεται, στον ολοένα και πιο σκοτεινό κόσμο μας, ότι η αντιστροφή της ρήσης του Κάφκα είναι εξίσου αληθής: Δεν υπάρχει ελπίδα παρά μόνο για μας
…
Διαβάστε το με την πρώτη ευκαιρία!
[grbk https://www.greekbooks.gr/to-telos-toy-teloys-tis-gis.html%5D
Οπισθόφυλλο:
Μια νέα συλλογή βαθυστόχαστων και προκλητικών δοκιμίων από τον βραβευμένο συγγραφέα της Ελευθερίας και των Διορθώσεων.
«Ο δοκιμιογράφος», γράφει ο Φράνζεν, «είναι ένας πυροσβέστης, του οποίου η δουλειά, ενώ όλοι οι άλλοι τρέχουν να αποφύγουν τις φλόγες, είναι να τρέξει κατευθείαν μέσα τους». Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια, μόλο που τα μυθιστορήματά του είναι αυτά που του έχουν χαρίσει παγκόσμια αναγνώριση, ο Φράνζεν ζει μια δεύτερη ζωή ως θαρραλέος δοκιμιογράφος. Τώρα, σε μια στιγμή που ο πόλεμος της τεχνολογίας υποδαυλίζει εθνικιστικά μίση και ο πλανήτης δοκιμάζεται από αφύσικες καταστροφές, επανέρχεται με μια νέα συλλογή δοκιμίων που μας καλούν να επιστρέψουμε σε έναν πιο ανθρώπινο τρόπο ύπαρξης.
Οι μεγάλες αγάπες του Φράνζεν είναι η λογοτεχνία και τα πουλιά, και το Τέλος του τέλους της γης είναι ένα παθιασμένο μανιφέστο και για τα δύο. Ενώ τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης σήμερα τείνουν να επιβεβαιώνουν απλώς τις προκαταλήψεις μας, η λογοτεχνία, γράφει ο Φράνζεν, «σε καλεί να αναρωτηθείς εάν κάπου έχεις άδικο, ίσως ακόμα και εάν έχεις απόλυτο άδικο, και να φανταστείς γιατί κάποιος άλλος σε μισεί». Όποιο κι αν είναι το θέμα τους, τα δοκίμια του Φράνζεν είναι πάντα επιφυλακτικά απέναντι στις έτοιμες απόψεις, ποτισμένα με ειρωνεία και ειλικρινή σχετικά με τις δικές του αποτυχίες. Με ειλικρίνεια μιλάει και για τα πουλιά («σκοτώνουν ό,τι μπορείς να διανοηθείς»), αλλά οι περιγραφές του και οι στοχασμοί του πάνω σ’ αυτά, από τα θαλασσοπούλια της Νέας Ζηλανδίας μέχρι τους πιγκουίνους της Ανταρκτικής, είναι ταυτόχρονα ένας ύμνος στην ομορφιά και την αντοχή τους και ένα κάλεσμα σε δράση για να σώσουμε ό,τι αγαπάμε.
Ήρεμο, αιχμηρό, τεκμηριωμένο και πνευματώδες, το Τέλος του τέλους της Γης είναι μια ευπρόσδεκτη ανάσα αισιοδοξίας και λογικής.
[grbk https://www.greekbooks.gr/to-telos-toy-teloys-tis-gis.html%5D
Ταυτότητα βιβλίου
Τίτλος βιβλίου
Το τέλος του τέλους της Γης
The end of the end of the Earth
Συγγραφέας
Τζόναθαν Φράνζεν
Jonathan Franzen
Μετάφραση
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Εκδοτικός οίκος
Εκδόσεις Ψυχογιός
Ημερομηνία έκδοσης
Μάρτιος 2020
Αριθμός σελίδων
295
ISBN
978-618-01-3101-7
Συντάκτης άρθρου
Κριτική του βιβλίου από τον Κώστα Τραχανά
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2020
Σελ. 295
Η συλλογή αυτή περιέχει 17 μικρά, έξοχα δοκίμια.
Τα δοκίμια είναι μια προσωπική και υποκειμενική μικροαφήγηση. Το προσωπικό δοκίμιο είναι το ουσιαστικό σύστημα έντιμης αυτοεξέτασης και η επίμονη ενασχόληση με ιδέες. Το να γράφεις ή να διαβάζεις ένα δοκίμιο δεν αποτελεί τον μοναδικό τρόπο να σταθείς και να αναρωτηθείς ποιος είσαι αληθινά και τι μπορεί να σημαίνει η ζωή σου, πάντως είναι ένας τρόπος.
Τα βαθυστόχαστα αυτά δοκίμια του διάσημου Αμερικανού μυθιστοριογράφου Τζόναθαν Φράνζεν, περιλαμβάνουν διάφορα θέματα, τα κεντρικά θέματα όμως είναι η λογοτεχνία και τα πουλιά και το βιβλίο αυτό είναι ένα παθιασμένο μανιφέστο και για τα δύο.
Αναρωτιέται ο συγγραφέας: «Γιατί είναι σημαντικά τα πουλιά;», «Είναι εγωιστικό που ο συγγραφέας είναι πτηνοδίφης και παρατηρητής πουλιών, που ενδιαφέρεται πιο πολύ για τα πουλιά στο παρόν παρά για τους ανθρώπους στο μέλλον;», «Τι ήταν οι αετοί και οι κόνδορες που σκοτώνονταν από τις ανεμογεννήτριες συγκρινόμενοι με τις επιπτώσεις της ανόδου της στάθμης των θαλασσών στα φτωχά έθνη;».
Άλλα θέματα του βιβλίου «Το τέλος του τέλους της Γης» είναι η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη, που είναι απειλή όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και για τα πουλιά, τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, την αποδάσωση, την εντατική γεωργία, την εξάντληση των αλιευτικών πεδίων και των υδροφορέων, την μόλυνση που επιφέρουν τα παρασιτοκτόνα και τα πλαστικά, τα εκατοντάδες εκατομμύρια ωδικά πτηνά και μεγάλα αποδημητικά πουλιά που σκοτώνονται στη Μεσόγειο και τις χιλιάδες χήνες που ξεχειμωνιάζουν και εξοντώνονται στις πεδιάδες της Αλβανίας, οι στοχασμοί του συγγραφέα για τα θαλασσοπούλια της Νέας Ζηλανδίας μέχρι τους αθέατους σκοτωμούς των τεράστιων άλμπατρος από τις τράτες, την National Audubon Society μια ακτιβιστική οργάνωση που μάχεται ενάντια στο αναίτιο μακέλεμα των πουλιών και στην θανάτωση των ερωδιών για το φτέρωμά τους, ένα σαφάρι και μια παρατήρηση αφρικανικών πουλιών στην Ανατολική Αφρική, ένα ταξίδι στην Ανταρτική και η παρατήρηση του σπουδαιότερου πουλιού στον κόσμο ενός Αυτοκρατορικού Πιγκουίνου, το οικολογικό βιβλίο «Σιωπηλή Άνοιξη» της Ρέιτσελ Κάρσον, το βιβλίο «Ολομόναχοι μαζί» της Σέρι Τερκλ, που είναι μια καταδικαστική έκθεση σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις στην ψηφιακή εποχή και τον θάνατο της συνομιλίας μέσα στην οικογένεια, την φιλία του Φράνζεν με τον συγγραφέα του διάσημου βιβλίου «Κεντρική Ευρώπη» Μπιλ Βόλμαν, την βαθιά εκτίμηση του Φράνζεν για τη συγγραφέα Ίντιθ Γουόρτον, γνωστή από το γενναιόδωρο μυθιστόρημά της «Τα χρόνια της αθωότητας», το βιβλίο «Καθημερινοί» της μπαργούμαν Σάρα Στόλφα, που περιέχει σαράντα φωτογραφίες καθημερινών ανθρώπων της Φιλαδέλφειας, τον Αμερικανικό εφιάλτη της 13/9/2001 και τέλος την κλιματική αποκάλυψη που έρχεται και που πρέπει να σταματήσουμε να προσποιούμαστε.
Ο Τζόναθαν Φράνζεν διατυπώνει στα προκλητικά του δοκίμια βαθιές αλήθειες με λεπτότητα και χάρη.
Θέτει ο συγγραφέας ένα βασικό ερώτημα: «Πώς μπορούμε να βρούμε νόημα στις πράξεις μας, όταν ο κόσμος δείχνει να οδεύει προς το τέλος του;
Σύντομα μικρά διαμαντάκια σπάνιας αρτιότητας, που σφύζουν, σαν ανοιχτή πληγή.
Τρυφερό, αληθινό, συγκινητικό, διαυγές, ιδιοφυές και τεκμηριωμένο, το «Τέλος του τέλους της Γης» είναι μια ευπρόσδεκτη ανάσα αισιοδοξίας και λογικής.
Ο ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΦΡΑΝΖΕΝ γεννήθηκε στο Ιλινόι το 1959 και μεγάλωσε στα προάστια του Σεντ Λούις. Αποφοίτησε από το Κολέγιο Σουάρθμορ το 1981, σπούδασε με υποτροφία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και κατόπιν εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, σε σεισμολογικό εργαστήριο. Σήμερα ζει στη Νέα Υόρκη. Η συγγραφική ιδιοφυΐα του αναγνωρίστηκε από την πρώτη κιόλας εμφάνισή του στα αμερικανικά γράμματα, αλλά η καθιέρωση και η μεγάλη επιτυχία ήρθε με το τρίτο του μυθιστόρημα, «ΟΙ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ». Στη συνέχεια, ο Φράνζεν απέσπασε ποικίλες διακρίσεις και, τελικά, τιμήθηκε με το σπουδαιότερο λογοτεχνικό βραβείο της Αμερικής, το National Book Award.
Τραχανάς Κώστας