Η Ζωρζ Σαρή δεν χρειάζεται συστάσεις. Ούτε εκείνη, ούτε το λογοτεχνικό της έργο. Πολυτάλαντη, πολυγραφότατη και -φυσικά- πολυδιαβασμένη! Χιλιάδες Έλληνες έχουμε λατρέψει τα μυθιστορήματά της και έχουμε περάσει μαζί τους -και κατ’ επέκταση μαζί της- πολλές πολλές ώρες ανάγνωσης και έντονων συναισθημάτων.
Το γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους ξεδιπλώνονται προσωπικά βιώματα της συγγραφέως, οδηγεί αναπόφευκτα στην περιέργεια: «τι είχε ζήσει η Ζωρζ Σαρή στα χρόνια που δεν έχουν αποτελέσει το υλικό για κάποιο από τα βιβλία της;» Αυτή την περιέργεια έρχεται -εν μέρει- να μας ικανοποιήσει το «Τότε…», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη τον Οκτώβριο του 2004.
Στο ιδιαίτερο αυτό ανάγνωσμα, η Ζωρζ Σαρή μας μιλά για δύο περιόδους της ζωής της. Η πρώτη περίοδος είναι εκείνη ανάμεσα στο «Νικητές» και στο «Ο χορός της ζωής». Η δεύτερη είναι τα χρόνια μετά το «Ο χορός της ζωής» και πριν από την δικτατορία.
Ας τους ρίξουμε μια ματιά…
Μετά τους «Νικητές»
…
Αυτό το ‘46 το έζησα έντονα. Θυμάμαι την κάθε λεπτομέρεια. Ναι, στάθηκα πολύ τυχερή στη ζωή μου. Κυρίως, κατάφερα να μην σκοτωθώ στα Δεκεμβριανά. Παρά λίγο να μείνω ανάπηρη, και ο σπουδαίος ορθοπεδικός, που έσωσε πολλούς, ο Πέτρος Κόκκαλης (τώρα τι έχει περισσέψει από αυτόν, ένας δρόμος ανάμεσα στο Μέγαρο και στην Αμερικανική Πρεσβεία), ναι, αυτός ο Πέτρος Κόκκαλης και το πείσμα του μου πέταξαν τις πατερίτσες, με στήσαν στα πόδια μου και ανέβηκα στο σανίδι του θεάτρου.
…
Τότε εντάχθηκε στην ομάδα των «Ενωμένων Καλλιτεχνών»: τα πρώτα βήματα στο σανίδι, η μοναδική εμπειρία να παίζεις στη σκηνή μαζί με τον Βεάκη, τα αισθήματα που προκαλεί το θερμό χειροκρότημα και το να σου ζητούν αυτόγραφο, αλλά και η επαφή με τους Χίτες, που με το έτσι θέλω, χωρίς λόγο και αιτία, εισέβαλαν στο θέατρο και το έκαναν καλοκαιρινό! Στη συνέχεια η κράτηση στην Αστυνομία -επειδή απλά και μόνο ήταν αριστερή/οι-, η ιστορία με τον Δημήτρη, καθώς και η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, οδηγώντας την στην απόφαση να φύγει για την Γαλλία.
Μετά το «Χορό της ζωής» πριν από την δικτατορία
Στο Παρίσι εκτός από ηθοποιός του θεάτρου, έγινε σύζυγος και μητέρα. Το δε καλοκαίρι του ‘62 αποφάσισαν να εγκατασταθούν οικογενειακώς μόνιμα στην Αθήνα. Οι δυσκολίες του εγχειρήματος εμφανίστηκαν άμεσα. Πρώτες εκείνες σχετικά με την απόκτηση άδειας εξασκήσεως επαγγέλματος ιατρού από τον άντρα της, παρόλο που στο Παρίσι ο άνθρωπος ήταν Υφηγητής Ιατρικής (αθάνατη Ελλάδα)!
Ευτυχώς που εκείνη άρχισε αμέσως να εργάζεται στο θέατρο και έτσι είχαν ένα -πενιχρό βέβαια- εισόδημα. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που δεν μπόρεσαν να αρνηθούν την πρόταση του Ροντήρη…
…
Μου πρότεινε, λοιπόν, να με προσλάβει στο Πειραϊκό Θέατρο και μαζί να πάμε περιοδεία ανά τον κόσμο. Πρωταγωνίστρια ήταν η Ασπασία Παπαθανασίου. Εγώ θα έπαιζα στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή την Κλυταιμνήστρα και στις Ευμενίδες του Αισχύλου την Αθηνά.
Ο μισθός μου 6.000 δραχμές, που θα εισέπραττε ο πατέρας σου στην Αθήνα κι εγώ στο χέρι θα έπαιρνα 3 δολάρια τη μέρα.
…
Αναμνήσεις από την μεγάλη αυτή περιοδεία: ο θαυμαστής στο Βουκουρέστι -το στοίχημα με τις κοπέλες του θιάσου- και το αναπάντεχο δώρο του, η Ισπανία του Φράνκο, η γνωριμία με την Μαδρίτη (όχι τη Μαδρίτη των τουριστών αλλά εκείνη της φτώχειας, του πόνου, της εξαθλίωσης), η Μέριντα (η άλλη πόλη της Ισπανίας που έδωσαν παραστάσεις). Η επιστροφή στην Ελλάδα -με το πέρας της περιοδείας-, η δολοφονία και η κηδεία του Λαμπράκη.
Το «Τότε…», της Ζωρζ Σαρή, δεν είναι μυθιστόρημα. Είναι μια εξομολόγηση. Μια κατάθεση ψυχής που πότε απευθύνεται στους αναγνώστες της και πότε στην κόρη της την Μελίνα. Ένα παράθυρο στα όσα δεν είχαμε μάθει, έως την έκδοσή του, από τα άλλα βιβλία της.
Ευχάριστο στο διάβασμα, με πολλές καταπληκτικές μικρές ιστορίες, κατακτά επάξια μια θέση στην βιβλιοθήκη και στην καρδιά των αναγνωστών της ταλαντούχας συγγραφέως. Αφού διαβάσετε πρώτα τα «Νικητές» και «Ο χορός της ζωής», απολαύστε το «Τότε…» που θα καλύψει τα κενά του… τότε! Καλή ανάγνωση!
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου μεταφέρουμε:
Καλοκαίρι του 1946. Ελλάδα. Η Ζωρζ κάνει τα πρώτα της βήματα στο θέατρο. Το όνειρο παλεύει να γίνει πραγματικότητα. Παραμονές του Εμφυλίου. Ο εχθρός είναι παντού. Αυτός ο εχθρός κι ο φόβος θα την αναγκάσουν να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να καταφύγει στο Παρίσι.
Καλοκαίρι του 1962. Η Ζωρζ αφήνει πίσω της το Παρίσι κι επιστρέφει στην Αθήνα με την οικογένειά της, με τα παιδιά της. Η νέα αρχή είναι δύσκολη για όλους. Για να σώσει την κατάσταση, φεύγει με το θίασο του Ροντήρη περιοδεία σε όλη την Ευρώπη. Εμπειρία ζωής. Η Ευρώπη παλεύει για δημοκρατία. Μαζί και η Ελλάδα.
Μάης του 1963. Η επιστροφή της στην πατρίδα σημαδεύεται από το θάνατο του Λαμπράκη. Το παρακράτος ανθεί. Ο αγώνας είναι σκληρός. Παραμονές δικτατορίας.
Σ’ αυτό το βιβλίο, η συγγραφέας χτίζει γέφυρες για να ενώσει τους δρόμους της ζωής της. Κλείνει κύκλους, κύκλους που έγιναν βιβλία.