Ο θρύλος του Θησέα θεωρείτο από πολλούς, ή ενδεχομένως από όλους, φανταστικό παραμύθι ή θρυλικός μύθος. Η ανακάλυψη από τον Άρθουρ Έβανς του Παλατιού στη Κνωσό με το Λαβύρινθο, τους ιερούς διπλούς πέλεκεις, τις τοιχογραφίες με τα αγόρια και τα κορίτσια στα Ταυροκαθάψια, τις σφραγίδες με το Μινώταυρο και τόσα άλλα ευρήματα, μας έκαναν να πιστέψουμε ότι τουλάχιστον ο Λαβύρινθος και ο Βασιλιάς Μίνωας υπήρχαν. Μύθος όμως ήταν σύμφωνα με τους επιστήμονες και η Ιλιάδα μέχρι η αρχαιολογική σκαπάνη να αποδείξει ότι η Τροία υπήρχε και είχε πολιορκηθεί επανειλημμένα από τους Αχαιούς.
Η Μαίρη Ρενώ (Mary Renault) παίρνει ως βάση τον μύθο του Θησέα και δίνει ένα αριστουργηματικό ιστορικό μυθιστόρημα, έχοντας μελετήσει σε βάθος τα ευρήματα και τις μελέτες του Άρθουρ Έβανς, των Βέντρις και Τσάντγουικ, αλλά και δείχνει ότι κατέχει γνώσεις ανθρωπολογίας και ιστορικής κοινωνιολογίας. Σκιαγραφεί γλαφυρά το πέρασμα από τις μητριαρχικές στις πατριαρχικές κοινωνίες που θεμελίωσαν την κλασσική Ελλάδα.
Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε πέντε βιβλία: 1) Τροιζήνα, 2) Ελευσίνα, 3) Αθήνα, 4) Κρήτη και 5) Νάξος. Στο πρώτο βλέπουμε τα παιδικά χρόνια του Θησέα στην Τροιζήνα που μεγάλωσε ως εγγονός του βασιλιά, με την μητέρα του, που ήταν ιέρεια της θεάς Γαίας (Μητέρα Γη). Του είχαν πει ότι ήταν γιος του Ποσειδώνα κι αφού ήταν πρίγκιπας, για πολύ καιρό κανείς δεν τον ενοχλούσε.
Κάποια στιγμή όμως, βρέθηκε ένας άλλος έφηβος που με διάφορους τρόπους τον πρόσβαλε. Μια μέρα έφτασε να τον αποκάλεσε νόθο. Τότε, και ενώ οι δυο νεαροί μάλωναν, αποκαλύφθηκε το θείο χάρισμα του Θησέα να προαισθάνεται πότε θα γίνει σεισμός, “αποδεικνύοντας” ότι ήταν γιος του Ποσειδώνα και ότι είχε την εύνοια του θεού της θάλασσας και των σεισμών. Στην Τροιζήνα ο Θησέας έχει και τις πρώτες θρησκευτικές εμπειρίες με την θυσία του βασιλιά αλόγου για καλή σοδειά – κατάλοιπο της Πελασγικής θρησκείας. Ο καιρός περνάει και ο Θησέας βρίσκει το σπαθί του Αιγέα και ξεκινάει, έχοντας μιλήσει στη μητέρα και στον παππού του τον βασιλιά, για την Αθήνα.
Στο δρόμο για την Αθήνα πετυχαίνει κατορθώματα με κακοποιούς, κατορθώματα που τιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες με τα Ίσθμια, που ήταν αγώνες προς τιμή του Θησέα και του Ποσειδώνα. Στην Ελευσίνα τον σταματούν και με βάση ένα χρησμό και μια παράδοση, τον “βάζουν” να παλέψει μέχρι θανάτου με τον βασιλιά. Ανακαλύπτει έτσι ότι η τελετή με τον βασιλιά άλογο είναι η εξελιγμένη μορφή της πελασγικής παράδοσης με την ετήσια θυσία του βασιλιά. Ο Θησέας νικάει και γίνεται βασιλιάς της Ελευσίνας, αλλά αντί να περιμένει τη σειρά του ως σφαχτό, αρπάζει κάθε ευκαιρία και στο τέλος προσαρμόζει την τοπική παράδοση, απαγορεύοντας στην πράξη πλέον τις ανθρωποθυσίες. Το μακροπρόθεσμο σχέδιό του είναι να πάρει την εξουσία από τις γυναίκες και να τη δώσει στους άντρες.
Την άνοιξη φτάνει τελικά στην Αθήνα. Εκεί τον αναγνωρίζει ο Αιγέας ως γιο του και έχουμε τη δραματική φυγή της Μήδειας που προσπάθησε να σκοτώσει τον νεαρό πρίγκιπα. Η χαρά του όμως που έχει σμίξει με τον Αιγέα σταματάει απότομα με τον φόρο υποτέλειας προς την θαλασσοκράτειρα Μινωική Κρήτη. Επτά αγόρια και επτά κορίτσια. Ο προσωπικός του κώδικας τιμής δεν το αντέχει. Αρπάζει – κατά την προσφιλή του συνήθεια – την ευκαιρία όταν μαθαίνει ότι έχουν μπει στο κλήρο και οι Σύντροφοι – η βασιλική του φρουρά από την Ελευσίνα και ο 14ος είναι ο Θησέας, εθελοντικά, προσφέροντας τον εαυτό του στον Ποσειδώνα. Εγκαταλείπει έτσι – προσωρινά – τα σχέδιά του για αναμόρφωση του πολιτειακού συστήματος στην Αθήνα, καθώς ήθελε πρακτικά να θέσει την βάση της δημοκρατίας και να θεσπίσει ειδική νομοθεσία για κάθε συντεχνία, αντί για βασιλιά-ιερέα-δικαστή που να ασχολείται με κάθε ζήτημα.
Στη Μινωική Κρήτη η Μαίρη Ρενώ δίνει ρεσιτάλ και ξεδιπλώνει με μαεστρία τον μίτο της πλοκής. Η ομάδα-φόρος υποτέλειας της Αθήνας, καταφέρνει να μείνει ζωντανή στην αρένα όπου διεξάγονται τα Ταυροκαθάψια, χάρη σε μια σειρά στρατηγικών κινήσεων του Θησέα. Η Μαίρη Ρενώ επιδιώκει να δώσει ιστορικό πλαίσιο στο μύθο και ο Μινώταυρος δεν είναι ένα τέρας αλλά ο πρίγκιπας Αστερίων. Η μάσκα ταύρου, ένα από τα ευρήματα του Έβανς, μπαίνει στην ιστορία ως βασιλική μάσκα, φτιαγμένη από τον Δαίδαλο για τελετουργική χρήση. Η Αριάδνη, κόρη του Βασιλιά Μίνωα είναι η ιέρεια-θεά επί γης της θεάς Μητέρας, που στις τελετές μας περιγράφεται ακριβώς όπως το αγαλματίδιο ιέρειας που έχει βρεθεί.
Ο χαρακτήρας του Θησέα χτισμένος στα γερά θεμέλια της Ελληνικής Μυθολογίας, παίρνει συμπληρωματικά στοιχεία από ομηρικούς ήρωες – λίγο Αχιλλέα, κάμποσο Οδυσσέα – αλλά κι από τον Μέγα Αλέξανδρο. Οι Αχαιοί είναι αρκετά νέοι στον ιστορικό χώρο. Μέσα από τις σελίδες νιώθεις ότι βιώνεις τη μετάβαση από τους Πελασγούς στο κράμα από Αχαιούς, Ίωνες, Δωριείς και Αιολείς, τη μετάβαση από τις μητριαρχικές κοινωνίες στην πατριαρχική, την αφομοίωση στοιχείων των θεοτήτων των Πελασγών στη νέα θρησκεία του Ομηρικού Δωδεκάθεου.
Από την άλλη η Μινωική Κρήτη έχει πολλούς αιώνες ιστορία πίσω της και η Μαίρη Ρενώ μας δείχνει τους σκληροτράχηλους πολεμιστές της ηπειρωτικής Ελλάδας πλάι-πλάι με τους εκλεπτυσμένους και φιλότεχνους ευγενείς της Κρήτης. Το περίφημο αγγείο με το εντυπωσιακό γλυπτό του τρισδιάστατου λουλουδιού μα και άλλα ευρήματα παρελαύνουν από τις σελίδες δεμένα απόλυτα με την πλοκή. Η προχωρημένη τέχνη των Μινωιτών, τα ελληνικά, που απέδειξαν οι Βέντρις και Τσάντγουικ ότι ήταν η γλώσσα και της Κρήτης, έχουν πιο πλούσιο λεξιλόγιο, είναι πιο εξελιγμένα και δυσκολεύουν κάπως τον Θησέα και τους συντρόφους του, που η καθημερινότητά τους είχε την προετοιμασία για μάχες και δεν άφηνε κανένα περιθώριο για τέχνη ή έστω ξεκούραση. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι η Μαίρη Ρενώ τόλμησε και δήλωσε ότι στην Μινωική Κρήτη και στην Ηπειρωτική Ελλάδα μιλούσαν τα ελληνικά κι ας χρησιμοποιούσαν τη Γραμμική Β που τόσο θυμίζει τα ιερογλυφικά της Αιγύπτου, μόλις 4 χρόνια μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, προτού βρεθούν κι άλλα ευρήματα στην Πύλο και αλλού που το επιβεβαίωσαν πέρα από κάθε αμφιβολία.
Η Μαίρη Ρενώ έχει ένα ιδιαίτερο ταλέντο στο να περιγράφει εικόνες. Έδωσε κίνηση στις τοιχογραφίες με τα Ταυροκαθάψια με την καταπληκτική της πένα. Η πλοκή δημιουργεί αγωνία που σε καθηλώνει, καθώς βλέπεις να εξελίσσονται μηχανορραφίες εις βάρος του Θησέα, ενώ διαβάζεις ψήγματα ιστορίας του 1500 πΧ και γνωρίζεις ότι η Μινωική Κρήτη θα καταστραφεί από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Πραγματικά δίνει σάρκα και οστά στην θεωρία του Μαρινάτου για την Θήρα (αρχαία Καλλίστη), που δηλώνει ότι την έχει μελετήσει στην βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου της.
Με αυτό τον τρόπο έχτισε ένα έπος για τον Θησέα πραγματικά καταπληκτικό. Δεν μπορούμε να μιλάμε για παραμύθι ή μυθολογία. Είναι Ιστορικό Μυθιστόρημα που πατάει γερά στα πόδια του. Μια απίστευτη περιγραφή του τέλους της Μινωικής Αυτοκρατορίας, όπου η συγγραφέας συμπληρώνει τα λίγα ιστορικά στοιχεία που διαθέτουμε, δανειζόμενη στοιχεία, όπως η ηθική decadence, που ξέρουμε ότι υπήρχε στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το βιβλίο “The King Must Die” εκδόθηκε πρώτη φορά το 1958 από την εταιρεία Pantheon Books Inc και επανεκδόθηκε το 1974 από την Bantam Books Inc. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το 1992 από τις εκδόσεις Κάκτος και την μετάφραση υπογράφει η Ρένα Καρακατσάνη.