Εκδόσεις Ωκεανός, 2018
Σελ. 478
Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Το είδος αυτό είναι από τις δύσκολες μορφές της λογοτεχνίας, καθώς ο συγγραφέας του πρέπει να συνδυάζει αριστοτεχνικά την ιστορική επάρκεια και ακρίβεια με την πετυχημένη μυθοπλασία, την άριστη τεχνική στη γλώσσα και τη διαμόρφωση πειστικών ηρώων και χαρακτήρων. Σεβασμός αλλά και παραποίηση της ιστορικής αλήθειας, πλούσια και επινοητική φαντασία, βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης ζωής, διεξοδική, επίμονη και επίπονη μελέτη της ιστορίας, ρεαλισμός έως τη λεπτομέρεια στην απόδοση του πνεύματος, των συμπεριφορών, των κοινωνικών συνθηκών, των πολεμικών συμβάντων, των γεγονότων, των τόπων μιας παρωχημένης περιόδου. Επιτυχής συμβιβασμός δύο «ασυμβίβαστων» εννοιών: του μύθου και της ιστορίας. Ο συγγραφέας του ιστορικού μυθιστορήματος δεν μπορεί να έχει βιώματα σε χρόνους περασμένους, για αυτό η φαντασία θα πρέπει να αναπληρώσει το κενό της γνώσης, της μνήμης και των ιστορικών αρχείων. Δεν αρκεί να είναι μόνο γνώστης της Ιστορίας, αλλά και να έχει την ικανότητα να μεταφέρεται ο ίδιος, όσο γίνεται, στο χώρο και στο χρόνο, να αισθάνεται όπως οι ήρωές του και να αντιδρά, όπως θα αντιδρούσαν εκείνοι τότε.
Το βιβλίο «Τα χελιδόνια του Χειμώνα» και τα άλλα δύο πρώτα της τριλογίας της περιόδου 1919-1949, «Άννα Σικελιανού – Ο έρωτας και το όνειρο» και «Ο έρωτας στα χρόνια του πολέμου», ανήκουν στην κατηγορία εκείνη των ιστορικών μυθιστορημάτων, τα οποία, μέσα από την ιστορία επτά προσώπων (Άννα Σικελιανού/Καραμάνη/Καμπανάρη – Γιώργος Καραμάνης – Άγγελος Σικελιανός – Αντιγόνη – Νίκος Δενδρινός – Καπετάν Τραμουντάνας – Κατίγκω) ξετυλίγουν ένα μεγαλύτερο κουβάρι, ένα ευρύτερο πλαίσιο της Ελληνικής Ιστορίας
Η πιο ειλικρινή, έντιμη, αντικειμενική, δημοκρατική εξιστόρηση του πολέμου στην Αλβανία, των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου Πολέμου, από έναν γνήσιο, καθαρό λογοτεχνικό ταλέντο, τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Νίκο Κυριαζή. Ο αναγνώστης νιώθει πως αφηγείται ένας αφηγητής όχι του 2019, αλλά του 1949, με μια γλώσσα που, με ρυθμούς κινηματογραφικούς, σε θεατρόμορφες άτιτλες ενότητες, παρουσιάζει, σχολιάζει, εμβαθύνει στα γεγονότα της ζωής, σκέψεις και συναισθήματα των ηρώων, δημιουργώντας ένα μεγάλο χωνευτήρι της προσωπικής μοίρας και της επιβολής του ιστορικού γίγνεσθαι πάνω της.
Ένα μυθιστόρημα με αξιόπιστη πλοκή, ενδιαφέροντες χαρακτήρες, καταιγιστική δράση, ζωντανή ημερολογιακή αφήγηση, μετρημένο με μετρονόμο ρυθμό. Αυτό που ξεχωρίζει τον Νίκο Κυριαζή είναι ο τρόπος με τον οποίο διεισδύει στην ψυχολογία των χαρακτήρων του, δίνοντας αναλυτικά πορτρέτα αλλά διατηρώντας παράλληλα το σασπένς σε υψηλά επίπεδα.
Στο μυθιστόρημα «Τα χελιδόνια του Χειμώνα» ο συγγραφέας συμπλέκει την μαρτυρία δύο αντρών του Νίκου Δενδρινού από την πλευρά του εθνικού στρατού και του αντάρτη του ΔΣΕ του Τραμουντάνα, από τον πόλεμο με τους Ιταλούς στα Αλβανικά βουνά, στο ύψωμα 731, τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο Πόλεμο με τις παράλληλες, εν μέρει συγκλίνουσες τροχιές δύο γυναικών: της Αντιγόνης, γραμματέα στο ιδιωτικό σανατόριο της Δράκαινας του Πηλίου (που ίδρυσε ο γιατρός Καραμάνης) και της επονίτισσας, αντάρτισσας Κατίγκω.
Εκεί ψηλά στα όρη, τα βουνά, «πατρίδες απόντων», ο τόπος μιλάει ακόμα. Οι «φράχτες κι οι φωλιές των βράχων κρατούν ακόμα βογκητά», γράφει ο ποιητής. Ο Νίκος Κυριαζής μέσα από τις ανταποκρίσεις του δημοσιογράφου και εκδότη πατέρα του, Κώστα Κυριαζή, πιάνει τις ιστορίες για εκείνα τα μαύρα και πέτρινα χρόνια, που ο κόσμος πείναγε, που ήταν κυνηγημένος, που πάγωνε, που η ζωή πέρναγε δύσκολη κι ήταν τα χρόνια που πρώτα οι Ιταλοί στην Πίνδο και μετά οι Γερμανοί κι οι συνεργάτες τους και έκαψαν όλα τα χωριά της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Στερεάς και της Μακεδονίας και το μαύρο έγινε ακόμα πιο μαύρο στον Εμφύλιο στην Πίνδο, στο Βίτσι και στο Γράμμο, μέχρι που έκλεισαν οι κύκλοι. Αν έκλεισαν ποτέ…
Τα κομμένα κεφάλια, οι εκτελέσεις, τα ξερονήσια, τα δάκρυα, οι ακρωτηριασμένοι στρατιώτες και αντάρτες, οι άρρωστοι φυματικοί, οι εσωτερικοί πρόσφυγες, η λευκή τρομοκρατία, τα χαμένα όνειρα, οι μάταιοι αγώνες, η διάψευση των ονείρων και των ελπίδων, η φτώχεια, η βία, το μίσος, ο ξεριζωμός από τις εστίες, η σιωπή του θανάτου… Τι να πρωτοπρολάβουν να πουν και οι λέξεις. Ακόμα, όμως, μιλάει ο τόπος και πρέπει να στήσεις αυτί να τον ακούσεις, όσο κι αν καλύφθηκαν τα περισσότερα.
Ο Νίκος Κυριαζής προσπάθησε να παρουσιάσει τον εμφύλιο στις διάφορες μορφές του, γνωρίζοντας ότι, ακόμη και τώρα, οι ερμηνείες είναι διαφορετικές και συχνά, ακόμη, διχαστικές. Εμφύλιος μια τραγική σελίδα της Ελληνικής Ιστορίας. Ο εμφύλιος ήταν μια παραφροσύνη. Ήταν τρέλα. Μια απ-ανθρωποποίηση. Κάθε πλευρά παίζει το δικό της παιχνίδι, με τους δικούς της στόχους και τα δικά της συμφέροντα. Οι κεντρικοί ήρωες του έργου από κάπου πρέπει να συγκρατηθούν από την άβυσσο της τρέλας. Θα κρατηθούν από την αγάπη δύο γυναικών, της Αντιγόνης και της Κατίγκω-Κατερίνας.
Εμφανίζει ο συγγραφέας μερικούς από τους πρωταγωνιστές της εποχής, δίνοντας έμφαση σε προσωπικότητες όπως ο Τσακαλώτος, ο Βαφειάδης και ο Ζαχαριάδης, αλλά και ξένους, όπως ο Τσώρτσιλ, ο Τρούμαν, ο Μάρσαλ και ο Τίτο. Έως ένα βαθμό, το βιβλίο είναι και οικογενειακή ιστορία, γιατί παρουσιάζει τον πατέρα του συγγραφέα, Κώστα Κυριαζή και την εφημερίδα «Έθνος».
Το μυθιστόρημα πέρα από τις καθαυτό λογοτεχνικές του αρετές, συνιστά ταυτόχρονα έναν στοχασμό πάνω στα περίπλοκα θέματα της μνήμης, του αγώνα, της ζωής και του πολέμου. Αποκαλύπτει τις τραυματισμένες ψυχές αντρών και γυναικών, ανθρώπων με ανυπόφορες πληγές από τις συνεχείς κακουχίες, τους κατατρεγμούς, την κατοχή και τους συνεχείς πολέμους. Το μυθιστόρημα του Νίκου Κυριαζή αποφορτίζει αυτά τα τραύματα, φέρνοντάς τα στο φως, με μια πρόζα κεντημένη και φτιαγμένη από ευφυΐα, απιθανότητα και ωμή βία.
Η πένα του Νίκου Κυριαζή βουτάει πότε στο ροδόνερο και πότε στο αίμα. Ρεαλισμός και λυρισμός μαζί. Αλλά έτσι δεν είναι και η ζωή μας. Ήρωες και αντιήρωες, ζουν και δρουν σε μια πραγματικότητα που δεν εξωραΐζεται. Όμως, ακόμα και μ΄ αυτά και γι΄ αυτά τα σκοτάδια της ψυχής τους, ο Νίκος Κυριαζής, κρατώντας μια λάμπα θυέλλης, ένα λυχναράκι μνήμης, τους διασώζει με τρυφεράδα και εντέλει τους καθαίρει. Γιατί όλοι βαδίζουμε στα σκοτεινά. Μόνο η αγάπη μπορεί να ριγώσει το σκοτάδι με λίγο λευκό, μόνο η ελπίδα μπορεί να αστράψει λίγο φως και στάλες λεμονιού να στάξουν στο σκοτάδι…
Λυρικό και συναρπαστικό κομψοτέχνημα από έναν μάστορα της λιτής, ανεπίδευτα ποιητικής γραφής. Ίσως το πιο ζωντανό και βαθύ μυθιστόρημα της χρονιάς.
Από το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο (και από όλη την τριλογία) ο αναγνώστης θα συγκρατήσει ότι η ζωή είναι τόσο πολυεδρική και απρόβλεπτη ώστε ακόμη κι όταν τη φαντάζεσαι βυθισμένη στην πιο μαύρη δυστυχία να αναπέμπει την ελπίδα και την αισιοδοξία τόσο πιο πραγματικές όσο πιο αιφνιδιαστικά γίνεται η αποκάλυψή τους.
Δεν αποχαιρετάμε τους ήρωες και τις ηρωίδες αυτής της Τριλογίας με θλίψη. Τους φανταζόμαστε να επιστρέφουν στις μνήμες μας κατά διαστήματα, όπου ξαπλωμένοι ανάσκελα σε λιβάδι, βλέπουν τους γερανούς να χαμηλώνουν και τα χελιδόνια του Χειμώνα να φεύγουν από τη ράχη τους…
Ο Νίκος Κ. Κυριαζής, υιός του γνωστού συγγραφέα ιστορικών μυθιστορημάτων για το Βυζάντιο, Κώστα Κυριαζή, σπούδασε Οικονομικά και εκπόνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Βόνης. Εργάστηκε ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Trier και Harvard, ως ειδικός για τα νομισματικά στη Γενική Διεύθυνση Μελετών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ως σύμβουλος του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας και ως γενικός γραμματέας του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης. Έχει δημοσιεύσει δεκατέσσερα μυθιστορήματα (τρία και σε μετάφραση στις ΗΠΑ ως Nicholas Snow), μια ποιητική συλλογή, τρία βιβλία στρατηγικής και δύο οικονομικά, πολλά επιστημονικά άρθρα σε διεθνή ακαδημαϊκά journals και περισσότερα από τριακόσια άρθρα στον ελληνικό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο (ανάμεσά τους εξήντα στο περιοδικό Ιστορία). Μυθιστορήματά του, μεταξύ άλλων: Αρτάβαζος ο Πέρσης, Νικομήδης ο Αθηναίος, Ο ξένος μου ο Θεμιστοκλής, Ο αετός της φωτιάς, Ο ιππότης και ο Χρυσοκέφαλος, Μαρία των Γλάρων, Ο Διάβολος στις πέντε ακριβώς, Ο ελευθερωτής, Καταραμένος θησαυρός, Η ασπίδα των Θερμοπυλών και Μαραθώνας και ελευθερία. Το 2005 τιμήθηκε από τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας με το ανώτατο παράσημο της Γαλλίας, του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής, για τη συνεισφορά του στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Τραχανάς Κώστας