Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2017
Σελ. 262
Ο συγγραφέας Χάρυ Καρλίνσκυ, ψυχίατρος και ερασιτέχνης ιστορικός, προσπάθησε να μάθει, αφού αποτάθηκε στο Ίδρυμα Νόμπελ στη Στοκχόλμη, το 2013, γιατί ο Ζίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) δεν τιμήθηκε ποτέ με το Βραβείο Νόμπελ. Προτάθηκε για το Βραβείο Νόμπελ 33 φορές ανάμεσα στα έτη 1915 και 1938, το γεγονός ότι παραγνωρίστηκε τόσο πολλές φορές, ήταν εντελώς εξωφρενικό. Οπότε άρχισε την έρευνα στα Αρχεία Νόμπελ και τότε έπεσε πάνω στον Τρελοφάκελο, που στάθηκε η πηγή της εκπληκτικής ιστορίας που αναφέρεται σε αυτό το βιβλίο.
Οι Επιτροπές Βραβείων Νόμπελ λαμβάνουν πάντα ένα σημαντικό αριθμό αυτόκλητων εισηγήσεων, πολλές εκ των οποίων από άτομα που προτείνουν τον εαυτό τους για αμφισβητήσιμα επιτεύγματα. Αυτές οι αιτήσεις καταχωρούνται αμέσως στο φάκελο Β ή Τρελοφάκελο, όπως τα μέλη των επιτροπών τον αποκαλούν χαϊδευτικά, καθώς βρίθουν από καλοπροαίρετους αλλά ανεδαφικούς ισχυρισμούς για σωτήριες καρκινοθεραπείες και προβληματικά σχέδια για αεικίνητες μηχανές. Ήταν αμέσως σαφές, σε ένα ψυχίατρο, όπως ο Καρλίνσκυ, πως ένα σημαντικό ποσοστό των αυτό-προτεινόμενων εμφάνιζε σοβαρή ψυχική νόσο. Τα άτομα αυτά είχαν διογκωμένη αυτοεκτίμηση και ασυγκράτητη αυτοπεποίθηση.
Ένα έγγραφο τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή του συγγραφέα. Ήταν γραμμένο στο χέρι στα ρωσικά και συνοδευόταν από τρεις εικονογραφήσεις, οι δύο εκ των οποίων αφορούσαν κάποιο είδος σκουληκιού. Η Τρίτη ήταν ένα σκίτσο που απεικόνιζε έναν από τους πεσμένους δρυϊκούς λίθους στο Στόουνχετζ. Το κεντρικό επιχείρημα του κειμένου ήταν ότι υπάρχει μια αιτιώδης σχέση μεταξύ των πεπτικών συνηθειών των σκουληκιών και της σταδιακής καθίζησης στο έδαφος των πελώριων ογκολίθων του Στόουνχεντζ. Παρά το ασυνήθιστο της άποψης, η αναφορά ήταν σοβαρή και φαινόταν να έχει γραφτεί ως απάντηση στο ερώτημα που είχε θέσει κάποιος κ. Σόλμαν. Ο Σόλμαν ήταν ο βασικός εκτελεστής της διαθήκης του Άλφρεντ Νόμπελ και επί πολλά χρόνια εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος Νόμπελ. Προς μεγάλη του έκπληξη, αναγνώρισε επίσης το όνομα του υποψηφίου: Ιβάν Παβλόφ, κάτοχος Βραβείου Νόμπελ Ιατρικής το έτος 1904.
Ψάχνοντας ο Καρλίσκυ, τον Τρελοφάκελο, ανακάλυψε πέντε ακόμη επιστολές σχετικές με το Στόουνχεντζ που απευθύνονταν στον κ. Ράγκναρ Σόλμαν. Όλες εκτός από μία υπογράφονταν από Νομπελίστες. Και ήταν ακόμη πιο αξιοσημείωτο πως όλες αναφέρονταν στην επίλυση του «μυστηρίου» του Στόουνχεντζ. Οι πέντε επιστολές ήταν από τον Ιβάν Παβλόφ, τον Θίοντορ Ρούζβελτ, τον Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, τη Μαρί Κιουρί, τον Άλμπερτ Αϊστάιν και τον Νόρμαν Λόκιερ.
Άρα υπήρχε ένα απροσδόκητο και άγνωστο Βραβείο Νόμπελ με το σεβαστό ποσό των 60.000 σουηδικών κορόνων, για την επίλυση του μυστηρίου του Στόουνχεντζ, που απευθυνόταν μόνο σε Νομπελίστες…
Τα μεγαλειώδη λίθινα ερείπια του Στόουνχετζ βρίσκονταν στην περιοχή του Άσμπερυ, στο Ουιλτσάιρ, της Αγγλίας. Υπήρχαν διάφορες θεωρίες που προσπαθούσαν να εξηγήσουν την προέλευση του μυστηρίου του Στόουνχετζ. Η παλαιότερη ήταν ένας μεσαιωνικός θρύλος που το συνέδεε με τα ξόρκια του Μάγου Μέρλιν. Οι κατοπινοί «ειδικοί» απέδιδαν το Στόουνχεντζ σε στρατεύματα των εισβολέων, συνήθως στους Ρωμαίους ή τους Δανούς. Η πιο διαδεδομένη δοξασία ήθελε το Στόουνχεντζ ναό των Δρυΐδων (στον οποίο έκαναν και ιερές ανθρωποθυσίες στο θυσιαστήριο λίθο) των ξακουστών έως σήμερα ιερέων της αρχαίας Βρετανίας.
Το Στόουνχεντζ εμφανιζόταν, όπως είχε αρχικά ανεγερθεί, ως ένα σύνολο τεσσάρων ομόκεντρων λίθινων κύκλων που περιστοιχίζονταν από ένα πρόχωμα, ένα ρηχό κυκλικό χαντάκι ή τάφρο. Ο εξωτερικός λίθινος κύκλος σχηματιζόταν από μεγάλιθους που ονομάζονται «σάρσεν» και προέρχονται από κατακερματισμένα από τους παγετώνες πετρώματα ψαμμόλιθου. Οι λίθοι σάρσεν έφταναν σε ύψος 7.30 μέτρα και είχαν βάρος περίπου 40 τόνους. Λίγο πιο μέσα σχηματίζονταν ένας κύκλος από σημαντικά μικρότερες «γαλαζόπετρες» ύψους 1.80 μέτρα και βάρους 4-5 τόνους. Ακόμη πιο κοντά στο κέντρο του μνημείου ορθωνόταν η πιο χαρακτηριστική διάταξη, ένας δακτύλιος σχετικώς απομακρυσμένων μεταξύ τους λίθων σάρσεν που σχημάτιζαν πέταλο: πέντε πελώρια τρίλιθα, πέντε δηλαδή ανεξάρτητες κατασκευές από τρεις λίθους με μορφή πύλης. Τέλος, μια αντίστοιχη σειρά από μικρότερες γαλαζόπετρες σχημάτιζε τον εσώτερο, χαμηλότερο, κύκλο από πέταλα. Πολλοί από τους λίθους του μνημείου ήταν πλέον πεσμένοι, θαμμένοι στο έδαφος ή απλώς εξαφανισμένοι. Υπήρχε ακόμη ένας τσακισμένος Λίθος του Βωμού στο κέντρο ακριβώς των ερειπίων, επίσης ο επονομαζόμενος Λίθος της Σφαγής ή θυσιαστήριο και μακρύτερα από όλους ο Λίθος της Φτέρνας με ύψος 4.90 μέτρα και δύο λίθοι επονομαζόμενοι Λίθοι-σταθμοί που ορθώνονταν κοντά στην παρυφή της περιφέρειας του προχώματος.
Όλοι αυτοί και οι πέντε Νομπελίστες προτείναν διάφορες θεωρίες για το μυστήριο του Στόουνχεντζ και οι πέντε προτάσεις καταχωρήθηκαν στον παραμελημένο και αδιάβαστο Τρελοφάκελο. Το Νόμπελ για το μυστήριο του Στόουνχεντζ δεν δόθηκε ποτέ σε κανένα.
Η καλύτερη πρόταση φαινόταν του Νόρμαν Λόκιερ που θεωρούσε ότι το Στόουνχεντζ ήταν ένας ναός του Ήλιου, που χτίστηκε για να γίνεται η παρατήρηση της ανατολής της μακρύτερη ημέρα του χρόνου, γνωστή σε όλους θερινό ηλιοστάσιο. Τα αρχαία χρόνια ήταν σημαντικό για τους καλλιεργητές της γης να γνωρίζουν τον κατάλληλο χρόνο εκτέλεσης των διάφορων γεωργικών εργασιών. Γνώστες αυτών των ζητημάτων ήταν οι ιερείς οι οποίοι έχτιζαν ναούς (αστεροσκοπεία) ειδικά για την παρατήρηση των ηλιοστασίων και των ισημεριών, ημερομηνίες που σήμαιναν το πέρασμα από τη μια εποχή στην άλλη. Σίγουρα στο Στόουνχετζ που γινόταν η λατρεία του Ήλιου, γινόταν και τελετές, προσευχές και θυσίες. Η θεωρία του Λόκιερ, αν και άξιζε πολύ μεγαλύτερο σεβασμό, τοποθετήθηκε στον Τρελοφάκελο, διότι επικαλούνταν μια ψευδοεπιστήμη που συνδύαζε τους λίθινους κύκλους με εντυπωσιακούς αλλά δίχως αντίκρισμα αστρονομικούς υπολογισμούς.
Το 1960, ο Αμερικανός χημικός Ουίλαρντ Λίμπυ απέσπασε το Βραβείο Νόμπελ Χημείας, για την μέθοδο χρονολόγησης με χρήση άνθρακα-14 στην αρχαιολογία, τη γεωλογία, τη γεωφυσική κ.α. Αργότερα με τη χρονολόγηση με ραδιοάνθρακα έδειξαν ότι το Στόουνχεντζ χτίστηκε σε τρεις βασικές φάσεις. Στην πρώτη φάση γύρω στο 2.920 π.Χ., την δεύτερη γύρω στο 2.400 π.Χ. και την τρίτη το 1.700 π.Χ.
Το 1966 ο Άγγλος αστρονόμος Τζέραλντ Χόκινς με την βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή υπολόγισε ότι το Στόουνχεντζ έπαιζε ρόλο ναού-αστεροσκοπείου. Η συγκεκριμένη γεωμετρική τοποθέτηση ορισμένων τουλάχιστον από τους λίθους στο Στόουνχεντζ επιτρέπει την ενδελεχή παρατήρηση σπουδαίων ηλιακών και σεληνιακών φαινομένων και, φυσικά, τον εορτασμό του θερινού και χειμερινού ηλιοστασίου.
Η νέα τεκμηρίωση και οι νέες θεωρίες σήμερα απαντούν στο γιατί χτίστηκε το Στόουνχεντζ ή ποιο σκοπό εξυπηρετούσε κάποτε, προτείνοντας χρήσεις του Στόουνχεντζ ως ναού, ως νεολιθικού υπολογιστή, που προέβλεπε εκλείψεις και άλλα ουράνια φαινόμενα, ως πρωτόγονου καθεδρικού ναού, ως τόπου θεραπείας, ως ηχοτοπίου, ως ηλιακού και σεληνιακού αστεροσκοπείου, ως μορφής ημερολογίου και ως τόπου ανάπαυσης των νεκρών. Με μια σειρά από δοκιμές και πειράματα, μελετήθηκε η μεταφορά, η διαμόρφωση και η ανόρθωση των λίθων. Όσο όμως και αν αυξήθηκαν οι γνώσεις μας, η αβεβαιότητα παραμένει και τα θεμελιώδη μυστικά του Στόουνχεντζ διαιωνίζονται.
Με ποια λογική να αποκλείονται οι εφάμιλλοι του Νόρμαν Λόκιερ ή άλλοι που απορρίφτηκαν στον Τρελοφάκελο, από το διαγωνισμό για το Βραβείο Στόουνχντζ; Πράγματι, σήμερα έχει εξακριβωθεί πως δεν ήταν όλες οι παρατηρήσεις του Λόκιερ σωστές. Υπήρχε όμως και ιδιοφυΐα στην τρέλα του Λόκιερ. Τρέλα και ιδιοφυΐα. Το ερώτημα γιατί ο Φρόυντ δεν έλαβε ποτέ το Βραβείο Νόμπελ μπορεί να υποθέσουμε πως μάλλον ήταν πολύ προχωρημένο το έργο του για την παραδοσιακή επιστημονική αξιολόγηση ή για τις επιστημονικές μεθόδους της εποχής του. Ο Φρόυντ προχωρούσε με βήμα ταχύτερο από την εποχή του…
Μια συναρπαστική ιστορία μυστηρίου. Μια συναρπαστική αφήγηση. Ένα απολαυστικό ανάγνωσμα. Διαβάστε το.
Ο Χάρυ Καρλίνσκυ είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα. Ειδικεύτηκε στην ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και πήρε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στις νευροεπιστήμες από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Μέλος του Σπουδαστηρίου Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Σάιμον Φρέιζερ, είναι σήμερα καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας. Έργα του είναι: The Evolution of Inanimate Objects. The Life and Collected Works of Thomas Darwin, 1857-1879 (2010), The Stonehenge Letters (2014).
Τραχανάς Κώστας