Εκδόσεις Κέδρος, 2021
Σελ. 458
Είμαστε πλάσματα φοβισμένα, τρωτά και αφάνταστα εύθραυστα (λόγω έλλειψης αυτεξουσιότητας).
Μας έμαθαν τι; Το αδιανόητο: να κρύβουμε απ’ τους άλλους το αληθινό μας πρόσωπο. Να βάζουμε διαφορετικές μάσκες και προσωπίδες. «Έτσι είναι η ζωή, ένα άλυτο μυστήριο και ένα καθημερινό θέατρο και οι άνθρωποι σε μια ατέρμονη μασκαράτα». Αυτή την ατέλειωτη μασκαράτα και τα πάρτι των μεταμφιεσμένων, μόνο η παθολογία ενός σφοδρού έρωτα μπορεί να ανατρέψει.
Είναι ο έρωτας που έρχεται να καταλάβει το σώμα και το πνεύμα, να καταβάλει τις αντιστάσεις τους. Σε μια κοινωνία που ορκίζεται στον ατομικισμό και στο Εγώ και επενδύει στο συμφέρον και το καλό όνομα, ένας τέτοιος ανίκητος στον πόλο έρωτας θα απομείνει η μόνη ελπίδα αληθινής ανάσας. Γιατί ο έρωτας είναι ένας ακόμη τρόπος να εξιχνιάσουμε την άβυσσο που κρύβεται κάτω από τις φυλλωσιές των ματιών…
Να προειδοποιήσω τον αναγνώστη για το τι τον περιμένει. Να του πω ότι το βιβλίο αυτό συνεχώς μεταμορφώνεται κι ότι αναπλάθεται κάθε στιγμή…
Ο δυσπρόσιτος συγγραφέας ζητάει από τον αναγνώστη, και μάλιστα από την αρχή, να δεχτεί τους όρους του παιχνιδιού. Να το αντέξει. Αξίζει ωστόσο να μοχθήσει κανείς για να μπει στον Κήπο των Εσπερίδων του.
Πρόκειται για μια πολυτροπική, έκκεντρη αφήγηση γεμάτη εναλλαγές αφηγητών και οπτικής γωνίας, και βιβλία μέσα στο βιβλίο. Έκκεντρη ματιά, αίσθημα που κοχλάζει κάτω από την ήρεμη επιφάνεια, λεπταίσθητη γλώσσα, που η πυκνότητα και η εσωτερική της μουσικότητα παραπέμπουν στην ποίηση.
Μια φιλοσοφική αλληγορία που μπορεί να διαβαστεί ως ποιητική πρόζα, δραματικό έργο ή πειραματικό πεζογράφημα. Εδώ, η μυθοπλασία, όπως και η έκφραση της ανθρώπινης συνθήκης, αρνείται να θεμελιωθεί σε μία μόνο σημασία. Οι στιγμές εκπλήρωσης και παραίτησης εναλλάσσονται, συνυπάρχουν, συγκρούονται.
Ο διδάκτωρ ψυχιατρικής Μανόλης Πρατικάκης ξετινάζει, με ένα πολυφωνικό, άρτια δομημένο μυθιστόρημα, θέσφατα και πεποιθήσεις, χωρίς να αγορεύει, δίχως να ηθικολογεί, αποφεύγοντας την παραμικρή εύκολη λύση, στύβοντας, στης Λογοτεχνίας τον στίβο, το πανίσχυρο μυαλό του για να μας ωθήσει και το δικό μας μυαλό να στύψουμε.
Η γλώσσα του Μανόλη Πρατικάκη κοφτερή, αλλά πάντα μουσική, κόβει σαν ξυράφι τον ειρμό του λόγου επιβάλλοντας το μέγεθος της απομόνωσης και την ένταση της σιωπής. Απαντήσεις δεν υπάρχουν.
Ο Στέφανος Παπαπέτρου είναι ένας πενηντάρης θεολόγος-φιλόλογος. Ένας άνθρωπος της παράδοσης, παλιάς κοπής. Ένας θλιβερός ονειροπόλος, που μύριζε διανόηση. Ζει χρόνια στο περιθώριο. Ζει κλεισμένος και μονήρης ονειροπολώντας ατέλειωτες ώρες. Είναι ένας ρακένδυτος Πρίγκιπας. Ένας αγαθός Πρίγκιπας Μίσκιν από τον «Ηλίθιο» του Φ. Ντοστογιέφσκι. Μελετά και στοχάζεται. Είναι ένας άνθρωπος με ελάχιστες λείες επιφάνειες και πάμπολλες αιχμηρές γωνίες, που προσπαθεί να χωρέσει όλες τις αντιφάσεις και τα πάθη του, το υποχθόνιο Εγώ και την αυτογνωσία του.
Εξαπατούσε τον εαυτό του συγκεντρώνοντας από τους κάδους σκουπιδιών γελοίες, μεταχειρισμένες βαλίτσες, αυτές τις περισπούδαστες «συνταξιδιώτισσες», για να μην παραιτηθεί από το μεγαλειώδες όνειρο μιας ζωής. Οι πεταμένες στο σπίτι βαλίτσες, αυτοί οι συγκάτοικοί του, ήταν ένα υποκατάστατο σε πρώτο στάδιο για να γεμίσει το κενό του μοναχικού βίου του. Το όνειρό του ήταν ένα μεγάλο ταξίδι στην Ανατολή, στην Ινδία, στην Βομβάη, στην Καλκούτα, στο Δελχί, στο Τσιαμπούρ και Άγκρα. Γύρευε ταξίδια μακρινά και μπάρκα ανέφικτα. Προσπαθούσε να ακυρώσει εκείνη την πολύχρονη βαλτωμένη ακινησία με εκρήξεις αδιάκοπων ταξιδιών μέσα σε μια ανείπωτη γεύση περιπλάνησης. Να ζήσει και αυτός τη μικρή, ταπεινή του Οδύσσεια!! Όμως το πλοίο που επέπρωτο να ταξιδέψει ήταν καρφωμένο χρόνια σε άγνωστο πυθμένα. Ήταν χρόνια ναυαγισμένο μέσα του.
Λες και δεν είχε διαβάσει τι έλεγε το σοφό γερόντιο; «Δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό. Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ».
Το μεγάλο ταξίδι που ονειρευόταν μια ζωή ο Στέφανος δεν ήταν να επισκεφθεί μια αναπαλλοτρίωτη εξωτική χώρα, αλλά να ταξιδέψει στα άγνωστα μέσα του βάθη. Στους αχαρτογράφητους μέσα του ωκεανούς. Ένα ταξίδι μέσα στη σοφία και στον στοχασμό της Ανατολής, για να γνωρίσει το τέρας που κατοικεί μέσα του και που ένα σωρό μικρότερα τέρατα το υπηρετούν και το σιτίζουν. Το τέρας που λέγεται Εγωπάθεια και είναι η πηγή και η αιτία όλων των δεινών που μαστίζουν αιώνες τώρα την ανθρωπότητα.
Όταν αναχωρούσε απ’ αυτό τον αγαπημένο τόπο στην πραγματικότητα δεν έφευγε. Γιατί ο τόπος του τον ακολουθεί, έρχεται μαζί του, τον παίρνει μαζί του.
Ο Στέφανος ξεγυμνώνει την ψυχή του γλιστρώντας σε ταξίδια στη σκέψη, σε προσωπικούς κόσμους, σε οδυνηρές ενδοσκοπήσεις, σε δαιδαλώδεις ψυχολογικές και νοητικές διαδρομές. Με ματιά λοξή, κάποτε με ιδιόρρυθμες διατυπώσεις και φράσεις, ο αφηγητής χάνεται σε επιθυμίες και σε φαντασιώσεις και σε σκέψεις καταπνιγμένες και καταχωνιασμένες στα βάθη της ψυχής του, που ξεπηδάνε, ξεχύνονται πολλές φορές στρεβλές και παραμορφωμένες, δημιουργώντας καταστάσεις όπου το έκκεντρο αιφνιδιαστικά ενώνεται με το «κανονικό» για να υπονομεύσει και να το αποσυνθέσει.
Σαν όλα λες να είχαν συγχρονιστεί και συνωμοτήσει για να συναντήσει τη Μαγδαληνή, ο Στέφανος, που ήταν ο άλλος αστρικός πόλος, για να αρχίσει ένα υπέροχο φεγγοβόλημα. Όλα τώρα αλλάζουν. Υπνοβατώντας στα όρια της κατάρρευσης, τόσο ο Στέφανος με την σπαταλημένη του ζωή και τον καταπιεσμένο ερωτισμό, όσο και η πρώην πόρνη, η Μαγδαληνή-Μαργαρίτα, που αμάρτησε και ζητά ταπεινά συγχώρεση, σέρνει τα βήματά της μηρυκάζοντας τις αναμνήσεις της, πορεύονται μόνοι ξαναζώντας σχεδόν μαζοχιστικά τα τραύματά τους. Πάνω σε μια ανέφελη ζωή, ήρεμη φωτεινή αθωότητα, εδεμική αμεριμνησία και οικολογική συνείδηση, ο σαμάνος Στέφανος και η γυναίκα-θάλασσα Μαργαρίτα απομακρύνουν σταδιακά τα ρούχα της υποκρισίας και της επίκτητης θεατρικότητάς τους, μέχρι να φανούν ενώπιον της κοινωνίας όπως αληθινά είναι: βαθιά τραυματισμένα, μοναχικά απελπισμένα πλάσματα, κωμικά έρμαια του πλαστού και ενοχικού κόσμου και στα οποία γεννήθηκε και βλάστησε ένας περασμένων εποχών έρωτας. Αν θριαμβεύουν στο τέλος, είναι γιατί στον ιερό έρωτα τα πρόσωπά τους αποκτούν για πρώτη φορά πυκνότητα και υπαρξιακή ουσία.
Ο συγγραφέας υποδεικνύει σαν φάρμακο στην αλαζονεία, στην υπεροψία, στην μνησικακία, στην απληστία, στον φθόνο, στην Εγωπάθεια (την Λερναία Ύδρα στα σκοτεινά βάθη της συνείδησης και του ασυνείδητού μας) και το υποχθόνιο, τοξικό και άπληστο Εγώ, τη συμπόνια, τη δικαιοσύνη, την ισονομία, την αλληλοβοήθεια, την ανιδιοτέλεια, την απλότητα, την ταπεινότητα, την αυτογνωσία, την αυτεξουσιότητα, την έξοδο από το εγώ και το κακό εαυτό μας και την είσοδο στο εμείς, στο «Ταυτό» του Γιουνγκ, στην πλήρη συνειδητότητα, την ψυχοδυναμική καταβύθιση μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου ή του Προ-εγώ και του Υπερεγώ και να σκύψουμε να αφουγκραστούμε αυτό τον αδέκαστο αρχέγονο φύλακα, τον Τρομερό Άγγελο του Ρίλκε.
Το βιβλίο είναι διάσπαρτο με αθέατα ανοίγματα, κρυφές γωνιές και φρέατα, ώστε ζητεί την προσοχή μας. Απρόβλεπτες διαδρομές λανθάνουν στις σελίδες, όπως όταν κανείς περιδιαβαίνει έναν φροντισμένο δρυμό πάνω από παλιά, εγκαταλειμμένα μεταλλεία.
Ιδιόμορφο, ιδιαίτερο, σίγουρα ασυνήθιστο μυθιστόρημα. Με ανατροπές σε δεδομένες παραδοχές, βαθιές τομές που αιμορραγούν πάνω σε συναισθήματα που άλλοτε παρηγορούν κι άλλοτε απελπίζουν. Με φράσεις συχνά μη αναμενόμενες, με χαρακτήρες που αποφεύγουν το άπλετο φωτισμό και κινούνται στο ημίφως, με ελάχιστα στοιχεία που θα κατέγραφαν κάτι το επαναστατικό, ο Πρατικάκης ισχυρίζεται πως η Εγωπάθεια και ο Έρωτας δεν είναι μονοδιάστατα, πως συχνότατα ρέπουν προς κάτι μοναχικό. Και μας πείθει. Γιατί η ώρα της αγάπης είναι ο μοναδικός τρόπος να ξημερώνει. Γιατί είναι βαθύς ο έρωτας σαν θάνατος. Είναι πικρή η αγάπη σαν τον Άδη.
Μία αλληγορική ιστορία για τον κρυφό, αδέκαστο μάρτυρα που λειτουργεί πίσω και πέρα από το Εγώ μας, καυτηριάζει κάθε αυθαιρεσία μας, δολιότητα και ευτέλεια, φωτίζοντας τη «σκοτεινή ήπειρο» που βρίσκεται πίσω από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Παράλληλα, με συνεχείς ανατροπές αποκαλύπτονται οι επαναλαμβανόμενες αυταπάτες που μας οδηγούν από πλάνη σε πλάνη στις εσωτερικές μας ψυχοσυγκρούσεις και στις συγκρούσεις με τον γύρω κόσμο. Αποτυπώνεται η προσπάθεια για αυτογνωσία -μέσα από αυτοαναιρέσεις της προσωπικότητάς μας-, η πορεία προς την πνευματική απελευθέρωση και η ένωση των αντιθέτων, που κομίζει η βουδιστική θεωρία της φώτισης (ΣΑΤΟΡΙ), για να επιτευχθεί η ένταξη της ατομικότητάς μας σε μια πνευματική παγκοσμιοποίηση.
Τι περίπτωση! Τι συγγραφέας! Τι άνθρωπος! Τι βιβλίο!
Ο Μανόλης Πρατικάκης γεννήθηκε στο Μύρτος, παραθαλάσσιο χωριό του Λιβυκού πελάγους. Έζησε εκεί ως τα δεκαοχτώ του, αλλά διατηρεί στενούς δεσμούς με τη γενέτειρα. Είναι ψυχίατρος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέχρι πρόσφατα Διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός. Έχει εκδώσει δεκαοχτώ ποιητικές συλλογές, δύο βιβλία με διηγήματα και νουβέλες και έχει γράψει δύο σενάρια για μεγάλου μήκους ταινίες σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη και συγγραφέα Μάκη Μωραΐτη.
Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Το έργο του έχει μεταφραστεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και όχι μόνο. Το 1999 εκπροσώπησε την Ελλάδα για το Ευρωπαϊκό Αριστείο Λογοτεχνίας με το βιβλίο του Η κοίμηση και η ανάσταση των σωμάτων του Δομήνικου, το οποίο μεταφράστηκε σε τρεις γλώσσες. Το 2003 πήρε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή Το νερό. Το 2008 βραβεύτηκε από την Παγκρήτια Ένωση Επιστημόνων ως επιστήμονας και ποιητής. Το 2012 πήρε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.
Ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος δημιούργησε cd με κύριο κορμό έξι ποιήματά του από τη συλλογή Λιβιδώ, που το ονόμασε Αθέατος σφυγμός. Το 2001 ο ίδιος συνθέτης δημιούργησε συμφωνικό έργο πάνω στην ποίησή του, με τίτλο Η Συμφωνία της Ίασης, το οποίο ανέβηκε με μεγάλη επιτυχία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Έργα του επίσης έχουν μελοποιήσει οι: Κώστας Στεφάνου (Το κονσέρτο της φύσης), Χαρά Παλαιολόγου (Κύματα φωτός) και Παύλος Δασκαλάκης με σύγχρονες κρητικές μελωδίες.
Τραχανάς Κώστας