Μια κωμωδία χαρακτήρων
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2020
Σελ. 275
«Το καφενείο των Τρελών» κυκλοφόρησε το 1936 σε μια Ισπανία που ήταν ακόμη δημοκρατική και η οποία τρεις εβδομάδες αργότερα θα βυθιζόταν σε έναν εμφύλιο πόλεμο (1936-1939), που κατέληξε στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Φράνκο για σχεδόν τέσσερες δεκαετίες.
Αυτό το μυθιστόρημα είναι γραμμένο υπό μορφή οκτώ διηγημάτων με σκοπό να διευκολύνει το έργο του αναγνώστη. Ο αναγνώστης δεν είναι αναγκασμένος να ξεκινήσει αυτό το βιβλίο από την αρχή και να τελειώσει στο τέλος. Μπορεί να το αρχίσει από το τέλος και να τελειώσει στην αρχή, ή μπορεί να το αρχίσει και να το τελειώσει στη μέση, ανάλογα με τη διάθεσή του.
Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος ανεξαρτητοποιούνται, επαναστατούν ενάντια στη θέληση και τις προσταγές του δημιουργού τους, χλευάζουν τον συγγραφέα παίζουν μαζί του, τον σέρνουν σε δικά τους αλλόκοτα μονοπάτια!!! Το επαναστατικό αυτό πνεύμα γεννιέται από την έντονη επιθυμία που έχουν οι άνθρωποι αυτοί να γίνουν αληθινοί. Οι χαρακτήρες του έργου έχουν οράματα αληθινής ζωής, ονειρεύονται την πραγματικότητα κι ύστερα χάνονται. Και ο συγγραφέας χάνεται…
Μια κωμωδία τρελών χαρακτήρων. Οι «τρελοί» του Αλφάου δεν είναι τρελοί, αντιθέτως ορισμένοι εξ αυτών είναι εξαιρετικά διαυγείς. Ο συγγραφέας διαμαρτύρεται κάθε λίγο πως αδυνατεί να φέρει στα συγκαλά του αυτό το αλισβερίσι, το οποίο παρεμβαίνει, διακόπτει τη ροή της αφήγησης, λέει ό,τι θέλει και αντιμάχεται τον δημιουργό του γράφοντας αντ’ αυτού και πλάθοντας έναν κόσμο, του οποίου ο συγγραφέας είναι ο τρελαμένος υπηρέτης.
Ο συγγραφέας κάποτε βρέθηκε στην τρελή, και φανταστική πόλη του Τολέδο και πήγε μια μέρα με το φίλο του τον Δρ. Χοσέ δε λος Ρίος στο Καφενείο των Τρελών, όπου έγινε μάρτυρας πραγμάτων και είδε ανθρώπους που μέσα στην παιχνιδιάρικη φαντασία του πήραν τη μορφή αυτού του βιβλίου.
Ένα σωρό αντιφατικών χαρακτήρων συγκεντρώνονται σε αυτό το έργο, ασυνεπών κι αδέξιων στις εκδηλώσεις τους. Οι χαρακτήρες αυτοί είναι ο Δρ. δε λος Ρίος, ο θεράπων ιατρός των περισσότερων ανθρωπίνων ναυαγίων που ξεβράστηκαν σ’ εκείνα τα τραπέζια του Café de Locoς, ο Γκαστόν Μπεχαράνο, ένας μαστροπός γνωστός σαν Κογότε, ο Δον Λαουρεάνο Μπάεθ, ένας εύπορος επαγγελματίας ζητιάνος, η υπηρέτρια /κόρη του, Λουναρίτιο, η Αδελφή Καρμέλα, που είναι το ίδιο πρόσωπο με την Κάρμεν, μια καλόγρια που το ‘σκασε από το μοναστήρι, ο Γκαρθία, ένας ποιητής που γίνεται ειδικός στα δακτυλικά αποτυπώματα, ο πάτερ Ιννοκέντιος, ένας Σαλεσιανός καλόγερος, ο Δον Μπενίτο, ο Διευθυντής της Αστυνομίας, ο Φελίπε Αλφάου, ο Δον Χιλ Μπεχαράνο ένας παλιατζής, θείος του Κογότε, ο Πέπε Μπεχαράνο, ένας όμορφος νεαρός, αδελφός του Κογότε, η Δόνια Μικαέλα Βαλβέρδε, τρεις φορές χήρα και νεκρόφιλη και ο Σενιόρ Ολόθαγα, άλλοτε γνωστός και ως Μαύρος Μανδαρίνος, ένας γίγαντας, πρώην σκλάβος στις γαλέρες, βαπτισμένος και αναθρεμμένος από Ισπανούς καλόγερους στην Κίνα, πρώην γόης πεταλούδων σε τσίρκο.
Δεν είναι μόνο οι χαρακτήρες του Locos που έχουν την παράξενη ανταύγεια, ή ιριδισμό. Τον έχουν και ο τόπος και ο χρόνος. Υπάρχει μια αντίφαση ανάμεσα στο μέρος που βρίσκεται το Café de Locoς -το Τολέδο- όπου έχουν συγκεντρωθεί οι «χαρακτήρες» προς επιθεώρηση και τον πραγματικό τόπο κατοικίας τους-τη Μαδρίτη. Τι κάνουν αυτοί οι Μαδριλένιοι στο Τολέδο; Υποθέτουμε ότι αυτό πρέπει να συμβαίνει εξαιτίας της φήμης του Τολέδου ως τρελής, φανταστικής πόλης, ένας μύθος, μια πόλη που, όπως λέει ο Αλφάου, «πέθανε στην Αναγέννηση». Η πόλη αυτή που πέθανε στην Αναγέννηση και συνεχίζει να ζει πετρωμένη, μπορεί φυσικά να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική της Ισπανίας. Η Μαδρίτη του Αλφάου είναι μια πρωτεύουσα που έχει χάσει την αυτοκρατορική της λάμψη, μια πόλη με σκοτεινές γωνιές, με πολλούς ζητιάνους, με κλέφτες, με γυρολόγους, πόρνες και πολλούς φτωχούς.
Με το χιούμορ του ο συγγραφέας αποδομεί τους θεσμούς, την ιστορία της Ισπανίας, την αστυνομία και την Καθολική Εκκλησία. Είναι ένα όμορφα δομημένο και γεμάτο εκπλήξεις βιβλίο. Ιδιόρρυθμο και μοναδικό βιβλίο.
Ίσως η δράση της αστυνομίας και η εγκληματικότητα, παράλληλα με την τρελή, φανταστική Ισπανία, να είναι το θέμα του Locos. Το βιβλίο περιέχει και αναφορές στον Σέρλοκ Χολμς και στο Σκυλί των Μπάσκερβιλ. Αλλά στο Locos ο Σέρλοκ Χολμς είναι ήδη παρών: υποτίθεται ότι ο Πέπε Μπαχαράνο μαθήτευσε κοντά του όταν ήταν στην Αγγλία.
Κάποιοι ίσως να ταξινομούσαν το Locos ως μυθιστόρημα «φωτός». Αλλά πρέπει να αφήσουμε και λίγη δουλειά και για τον αναγνώστη. Ο αναγνώστης θα πρέπει να επιστρατεύσει όλη του την αυτοκυριαρχία και σε καμιά περίπτωση να μη δείξει το παραμικρό ίχνος έκπληξης για οτιδήποτε συμβεί. Πρέπει να έχει στο νου του πως οι άνθρωποι αυτοί, δημιουργούν τη δική τους ζωή και τους δικούς τους κανόνες. Πρέπει ο αναγνώστης να κάτσει να παρακολουθήσει αυτή την παρέλαση περίεργων ανθρώπων και διαστρεβλωμένων φαινομένων χωρίς καμία κριτική διάθεση. Δεν πρέπει να ψάξει για οτιδήποτε άλλο ή να πάρει στα σοβαρά αυτόν τον σωρό των ανεύθυνων χαρακτήρων και την ασυνέπεια του συγγραφέως γιατί αν το κάνει αυτό, και φανταστεί πράγματα που μπορεί να παρερμηνευτούν, το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να αποκαλύψει κάτω από μια λίγο-πολύ διασκεδαστική κωμωδία χαρακτήρων χωρίς νόημα τις χυδαίες απόψεις μιας κοινής τραγωδίας.
Σήμερα ο Φελίπε Αλφάου θεωρείται πρόδρομος του παράλογου και του «μαγικού ρεαλισμού». Ο Φελίπε Αλφάου γεννήθηκε το 1902 στην Γκερνίκα της Ισπανίας. Το 1918 μετανάστευσε στην Αμερική για να σπουδάσει μουσική και να εργαστεί ως μουσικοκριτικός σε ισπανόφωνη εφημερίδα της Νέας Υόρκης. Θεωρώντας αδύνατη πλέον την πρόσβαση στο ισπανικό αναγνωστικό κοινό, αποφάσισε να γράψει στην αγγλική γλώσσα. Το Locos γράφτηκε το 1928 και δεν κατόρθωσε να εκδοθεί παρά το 1936 με έξοδα του συγγραφέα, για να βυθιστεί σύντομα στη λήθη. Το 1987 το βιβλίο γνώρισε μια θριαμβευτική επανέκδοση στην Αμερική και παράλληλα άρχισε να μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες, ενώ το 1989 εκδόθηκε για πρώτη φορά το δεύτερο έργο του, Chromos, που το 1948 είχε απορριφθεί από όλους σχεδόν τους εκδότες. Στα πολλά χρόνια που μεσολάβησαν, ο Αλφάου, απογοητευμένος, εγκατέλειψε το γράψιμο για να εργαστεί ως μεταφραστής σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1999. Έργα του είναι: Old Tales from Spain (1929), Locos. A Comedy of Gestures (1936), Chromos (1990), Sentimental Songs. La poesía cursi (1992).
Τραχανάς Κώστας