Απομνημονεύματα του οπλαρχηγού ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ Αποστόλου Παπακώστα
Εκδόσεις Αγγελάκη, 2016
Σελ. 505
«Αν φοβάστε πως σκοπεύω να σας παραστήσω το σοφό, γέρικο ψάρι που θα εξηγήσει σε εσάς, τα πιο νεαρά ψάρια, τι είναι το νερό, μην ανησυχείτε» ακούγεται νοερά να λέει ο συγγραφέας Απόστολος Παπακώστας. «Το πραγματικό σημαντικό είδος ελευθερίας έχει να κάνει με την προσοχή και την επίγνωση, την πειθαρχία και την προσπάθεια, και την ικανότητα να νοιάζεσαι αληθινά για τους άλλους και να θυσιάζεσαι γι’ αυτούς, ξανά και ξανά, με αναρίθμητους ασήμαντους, αφανείς και διόλου ελκυστικούς τρόπους, κάθε μέρα».
Στιβαρή, απλή, απέριττη, ανεπιτήδευτη, ιδιοσυγκρασιακή γραφή. Ο οπλαρχηγός του ανεξάρτητου Τμήματος Σκουληκαριάς, Απόστολος Παπακώστας, ο πρώτος Έλληνας που όρκισε ο Ν. Ζέρβας στο βουνό, ξετυλίγει την στρατιωτική του διαδρομή του από το 1942 έως το 1945, αρχειοθετεί μνήμες, αναμνήσεις, αναγνώσεις, εποχές, πρόσωπα. Μικρή και μεγάλη ιστορία, βιωμένη πραγματικότητα και μνήμη, προσωπικές εμπειρίες και ντοκουμέντα, αντιστασιακές οργανώσεις και αδελφοκτόνος σπαραγμός, λαός και ηγεσία, πατριώτες και πατριδοκάπηλοι, πατρίδα και δημοκρατία, αλήθεια και αλήθειες στην Ιστορία, αντικειμενικό γεγονός και ρητορική δομημένη αφήγηση…
Να οι άξονες πάνω στους οποίους κινείται παλινδρομικά το εκκρεμές της αφήγησης στις «Μέρες Αντίστασης». Ένα βιβλίο με συγκλονιστικές αναμνήσεις, που χρειάστηκε να σκάψει ο συγγραφέας, όσο και οι αρχαιολόγοι της Αμφίπολης. Ο Απόστολος Παπακώστας μιλάει για μια εξερεύνηση στην γκρίζα ζώνη των ανθρωπίνων πράξεων και της αυτεπίγνωσης, που συνειρμικά ανακαλεί την αντίστοιχη διατύπωση του Πρίμο Λέβι για τα γκρίζα δείγματα ανθρώπων. Πόσο στεγανές είναι οι κατηγορίες του άσπρου και του μαύρου, πόσο δυσδιάκριτα τα περιγράμματα ανάμεσα στους θύτες και τα θύματα; Πόσο εύκολο είναι να γλιστρήσει κανείς από τη μία ή την άλλη πλευρά; Οι ρόλοι εναλλάξιμοι, η ψυχική αποφόρτιση, η ηθική ικανοποίηση και η κάθαρση εκκρεμείς, το τέλος εμφατικά ανοιχτό…
Αναφέρεται ο συγγραφέας σε εποχές που ο θάνατος ήταν ένα ευτελές παίγνιο στα χέρια αδελφών. Άνθρωποι μιας ανελέητης εποχής. Άθλιες εποχές εκτρέφουν άθλιους ανθρώπους. Άνθρωποι που γράφουν την ιστορία μιας αδιανόητης εποχής. Το αίμα, το μίσος για τον άλλον, που έντεχνα κρύβει το μίσος για τον εαυτό. Έναν εαυτό όλο και πιο ανήμπορο, όλο και πιο διατεθειμένο να αδειάζει από μέσα του όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν αυτό που λέμε «άνθρωπος»: την επιείκεια, την καλοσύνη, την συγχώρεση, την ευμένεια, τη συμπόνια, την αποδοχή του άλλου. Για να αντέξεις τη βαρβαρότητα που υφίστασαι γίνεσαι ο ίδιος βάρβαρος. Αποβράσματα και απατεώνες. Ποια ένοπλη ομάδα που εμπλέκεται σε πόλεμο δεν έχει; Τα όπλα και οι πόλεμοι δεν είναι αποκλειστική ενασχόληση των αγγέλων… Ο κανιβαλισμός της αγέλης. Άνθρωποι γίνονται δήμιοι. Ο δήμιος είναι οχυρωμένος. Ο δήμιος δεν είναι θύμα. Ο δήμιος τρέφεται από το αίμα του άλλου και γλιτώνει από την αίσθηση ότι και ο ίδιος είναι μελλοθάνατος. Σώματα που βυθίζονται στο κενό. Σε μια μαύρη τρύπα χωρίς όρια…
Ο συγγραφέας θέλει να διατηρήσει χωρίς να εξιδανικεύει ένα παρελθόν που υπήρξε σκληρό. Το βιβλίο είναι βιωματικό. Μιλάει για αυτούς που έζησαν αυτά τα ταραγμένα αλλά ενδιαφέροντα χρόνια, κυρίως τους «από κάτω», τα θύματα μιας βουλιμικής εκμετάλλευσης, για όσους σήκωσαν ανάστημα με κίνδυνο της ζωής τους, για αυτούς που πολέμησαν σαν λιοντάρια και ύστερα λησμονήθηκαν, για την τρομακτική άβυσσο που κυλιέται το ανθρώπινο κτήνος, για τα άλογα στοιχεία με τις σκοτεινές ορμές, για τους ματωμένους εφιάλτες που γνώρισε η ορεινή Άρτα (Ραδοβύζια και Τζουμέρκα), για τη νοθεία των αξιών, για τα λάθη μας, τα πάθη μας, όλα τα αμαρτήματα ως λαού, όλα τα ελαττώματα της ιδιοσυγκρασίας μας. Η φρίκη δεν κατευνάζεται με το να την αναδεικνύεις. Η καταγγελία της φρίκης δεν μας απαλλάσσει από το μερίδιο μας σε αυτήν. Η φρίκη μας αφορά και δεν μας εξιλεώνει η καταγγελία της. Η κοινοτοπία του κακού ερωτοτροπεί επικίνδυνα με τη σκέψη μας. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα μας… Με αυτά που αναφέρει ο Απόστολος Παπακώστας που συνέβησαν στα πέτρινα εκείνα χρόνια, για να τα γνωρίσουμε εμείς οι νεότεροι, χρειάζεται επανίδρυση του εαυτού μας. Με τη φρίκη που αυτή αναπόφευκτα εμπεριέχει…
Η συλλογική μνήμη είναι εγγεγραμμένη στο εθνικό DNA μας. Το ελληνικό κράτος είναι ένα δημιούργημα των μεγάλων δυνάμεων για να πάψει η Τουρκία μετά το 1821 να είναι αυτοκρατορία. Σε αυτό οφείλονται και οι ατέλειωτες επεμβάσεις και υποδουλώσεις, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, των Άγγλων και Αμερικανών και οι σημερινές οικονομικές επεμβάσεις των Γερμανών και Αμερικανών.
Οι περισσότεροι Έλληνες αγωνίστηκαν με αυτοθυσία να αποτινάξουν τον ζυγό που υπέβαλλαν οι ξένοι κατακτητές (Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι) τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, άφησαν αμέσως τις ειρηνικές δουλειές τους και έτρεξαν με το όπλο στο χέρι, να ανταποκριθούν στο πατριωτικό σάλπισμα. Άνθρωποι γραμματισμένοι και αγράμματοι, κτηματίες και ακτήμονες, βοσκοί και τσελιγκάδες, δημογέροντες και λαϊκοί, έμποροι και δάσκαλοι, πολέμαρχοι και οπλαρχηγοί. Όμως γρήγορα οι μέρες αντίστασης κατά των κατακτητών μετατρέπονται σε μάχες μεταξύ συναγωνιστών και μέτωπα αδελφοκτόνα. Με τις αφηγήσεις του Απόστολου Παπακώστα μεταξύ μνήμης και λήθης πια, τοπία φρυγμένα και αφανισμένα από τις μάχες, μέσα στην καταχνιά και στην αιθάλη, σπιτικά διαλυμένα, ανέχειες, πένθη, μίση, πάθη, αντεκδικήσεις, εθνικοφροσύνες, βιομηχανία πιστοποιητικών αγωνιστών, προδοσίες του λαού, εγκληματικές μηχανορραφίες, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια, εξευτελισμοί, άδικοι σκοτωμοί, σφαγές, ματωμένες αγγλικές λίρες στριμώχνουν και αλαφιάζουν τους ανθρώπους, τους αποξενώνουν από τις εστίες τους, σε ένα παρελθόν όπου σπίθιζε ακόμη η αγάπη, η ελευθερία, η αυτοθυσία, η φιλία και η ελπίδα, πριν το κακό, τον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο.
Ο συγγραφέας εντοπίζει ως κίνητρο και αφορμή του εμφυλίου, την ώρα που η χώρα ήταν σκλαβωμένη στον ξένο κατακτητή, την ακατανίκητη γοητεία που ασκεί στον άνθρωπο, η εξουσία. Το πάθος για την κατάκτηση της εξουσίας και η αλαζονεία όσων κατέχουν εξουσία τυφλώνουν, κάνουν τους ανθρώπους αδίστακτους, ανάλγητους, άδικους, άγρια θηρία. Η εξουσία οπλίζει το όπλο του δολοφόνου. Ο συγγραφέας αποκαλύπτει την πραγματικότητα των εμφυλιοπολεμικών χρόνων 1942-1944, όλους τους πρωταγωνιστές και κυρίως τον συμπολεμιστή του και στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα, που βρήκε συμφέρον να συγκαλύψει, να διαστρεβλώσει και να εξιδανικεύσει. Αυτή η εξιδανίκευση της Ιστορίας από τον Ζέρβα, αποτέλεσε στη συνέχεια ως ηθικό θεμέλιο, νομιμοποιητική βάση και ζωτική δύναμη, για να επιβάλλει «αλήθειες» και να διεκδικήσει την εξουσία και την πρωθυπουργία, χωρίς αίσθηση της Ιστορίας και τις ταλαιπωρίες των συναγωνιστών του, χωρίς πολλούς ηθικούς δισταγμούς και χωρίς κανένα σεβασμό για την αλήθεια.
Τα γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία της πατρίδας μας, δεν έχουμε το δικαίωμα, να ξεθωριάσουν την μνήμη μας. Έχουμε χρέος να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές, υπό την μορφή ενός χρηστικού βιβλίου όπως οι «Μέρες Αντίστασης». Ένα ιστορικό βιβλίο που θα μιλήσει κατευθείαν στην ψυχή του αναγνώστη. Είναι ένα γλαφυρό και πολύτιμο «κήρυγμα» αφύπνισης. Η γνώση της Ιστορίας οδηγεί στην αυτογνωσία και στην επίγνωση. Από εκεί στην πράξη, ο δρόμος της Δημοκρατίας είναι ανοιχτός.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που έρχεται όχι για να ανοίξει ένα κεφάλαιο, αλλά για να το κλείσει. Για έργο ταγμένο στην υπηρεσία της εθνικής συμφιλίωσης και την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Έργο διαχρονικό, ικανό να γεφυρώσει τον εμφύλιο σπαραγμό. Το βιβλίο προτείνεται ως κραυγή αντίστασης στην αριστερή και δεξιά μισαλλοδοξία εβδομήντα χρόνων, μιλάει για τα συμπυκνωμένα τραύματα νικητών και ηττημένων, αποτελεί ένα φλάμπουρο της εθνικής συμφιλίωσης. Το μίσος δεν κερδίζει, η ιστορία, η αλήθεια δεν κρύβεται και η αγάπη είναι η μεγαλύτερη δύναμη. Ο οπλαρχηγός Απόστολος Παπακώστας βαθιά δημοκράτης και ανεκτικός για τους άλλους και τις απόψεις του, πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα για όλους τους Έλληνες. Θα ήταν ωραία να βλέπαμε συγγραφείς σαν τον Απόστολο Παπακώστα χωρίς συμπλέγματα, χωρίς παρωπίδες, χωρίς φόβο και ιδιοτέλεια. Λένε ότι η Ιστορία κρίνει τους πάντες. Οδηγό της ιστορίας του και της σπαρακτικής μαρτυρίας του, ο Απόστολος Παπακώστας, είχε μόνο την αλήθεια («την αλήθειαν ομιλούντες», όπως λέει ο Καβάφης), την συμφιλίωση και την γενναιότητά του.
Το βιβλίο είναι πολιτικό εν επιγνώσει. Γιατί δεν είναι μια βιογραφική, αγιογραφική προσέγγιση ούτε απλώς μια εντυπωσιακή αποκάλυψη και αναπαραγωγή ιστορικών γεγονότων. Είναι ένα έργο που προσφέρει το «κλειδί» για την αποκρυπτογράφηση όλων των μυστηρίων: για την έναρξη του εμφυλίου πολέμου, για το ποιοι μετέτρεψαν τον απελευθερωτικό αγώνα σε επικερδή επιχείρηση, για τους ανώνυμους ήρωες της Εθνικής Αντίστασης και για το πως το παλάτι, η ολιγαρχία, οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι, αυτοί οι βρυκόλακες, που κατέπνιξαν τη λαϊκή θέληση για ελευθερία, δικαιοσύνη, δημοκρατία, ξαναέφεραν την βασιλεία. Και τελικά επειδή επιτρέπει στον αναγνώστη να σκεφθεί με έναν πιο σύνθετο και ολοκληρωμένο τρόπο θεμελιώδη ερωτήματα, για τα δύσκολα εκείνα χρόνια. Είναι χωρίς υπερβολή ένα «βιβλίο-σοκ» που ξυπνάει συνειδήσεις, γιατί μέσα από την παράθεση πραγματικών γεγονότων προκαλεί σχάση στη σκέψη, μια αλυσιδωτή αντίδραση από νέες σκέψεις αιρετικές, γόνιμες και προ παντός χρήσιμες. Ταυτόχρονα σκέψεις άβολες, αλλά και λυτρωτικές, αφού φωτίζουν νέα μονοπάτια και οδηγούν για πρώτη φορά στις πιο ρεαλιστικές εξηγήσεις, για πολλά από τα αινίγματα της Ελλάδας, της εποχής εκείνης.
Ένα βιβλίο ισορροπημένο και κατατοπιστικό, που μοιάζει αιρετικό, εκρηκτικό και αποκαλυπτικό και θα θυμώσει πολλούς οπαδούς και φίλους της ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ.
Ο Απόστολος Παπακώστας πέθανε τρία χρόνια μετά το τέλος της συγγραφής των απομνημονευμάτων, στις 31 Μαΐου 1997, όρθιος και με το πνεύμα του πεντακάθαρο, όπως το ζητούσε πάντα στις προσευχές του. Τάφηκε, όπως το ήθελε, στην Σκουληκαριά την ιδιαίτερη πατρίδα του, που λάτρευε σε όλη του τη ζωή, κοιτάζοντας πάντοτε νοσταλγικά τα βουνά γύρω, που ήταν τα απάτητα λημέρια του!! Πρόκειται για Αριστούργημα. Διαβάστε το.