Εκδόσεις Μελάνι, 2017
Σελ. 79
Η αιώνια αρμονία δεν υφίσταται: οι ήχοι φθείρονται με το πέρασμα του χρόνου και ο άνθρωπος πρέπει να επινοήσει άλλους για να κρατάει το κεφάλι του έξω από τη σιωπή. Αυτό που για μας σήμερα είναι μουσική, πριν από 100 χρόνια ήταν θόρυβος. Το χθεσινό λάθος σήμερα είναι μια αθώα εξαίρεση.
Στο βιβλίο αυτό «Μάϊλς Ντέϊβις – Εκτός Κλίμακας», η μαγευτική μουσική και το τραγούδι παίζουν πρωταρχικό ρόλο, άλλωστε η έννοια «τραγουδώ» και «μαγεύω» αποδίδονται με την ίδια λέξη.
Δώδεκα βιογραφικά κείμενα, διεισδυτικά, ερωτικά. Δώδεκα ρυθμικές συνθέσεις μιας γραφής που καταβυθίζονται σε ένα σύμπαν γεμάτο σκοτάδι και παρασέρνουν το κοινό σε ένα ωραίο λίκνισμα. Ο ρυθμός δυνατός, κοφτός, απαιτούσε από όλους να σηκωθούν, οπίσθια και καβάλοι, λικνίζονται σε έναν κοινό ρυθμό. Από τα μαύρα καταγώγια των μπλουζ και της τζαζ της Νέας Υόρκης, υψωνόταν το ίδιο τραγούδι, διάφανο σαν κρύσταλλο. Τα τραγούδια και οι τζαζίστικοι αυτοσχεδιασμοί μέσα στη δίνη του θανάτου ξεσηκώνουν στην ψυχή του κοινού πρωτόγνωρα συναισθήματα, ταύτισης αλλά και θλίψης. Το ηχόχρωμα των εγχόρδων ταιριάζει πολύ με τον τζαζ ήχο. Από τη μια, οι αργές, μακρόσυρτες νότες των εγχόρδων –που αναδίδουν σταθερότητα και γαλήνη– και από την άλλη, η ξέφρενη ρυθμική και μελωδική κινητικότητα του τζαζ συνόλου λειτουργούν ως δυο αντίθετες συμπληρωματικές ενέργειες. Απαραίτητη η συνύπαρξή τους για την εδραίωση της αρμονίας.
Μάϊλς Ντέϊβις. Ο άνθρωπος με την τρομπέτα. Ο μαύρος τρομπετίστας από το Μιζούρι. Το τρομερό παιδί της τζαζ. Ο γοητευτικός μαύρος τζαζίστας. Μαύρη μουσική ιδιοφυία. Τέρας; Φαινόμενο; Θαύμα;
Αυτό που ενδιαφέρει τους τζαζίστες είναι να βρουν τον ρυθμό τους παίζοντας. Και φυσικά, το σουίνγκ τους. Αυτή την ακαθόριστη ρυθμική ανατροπή που στοιχειοθετεί την ίδια την ψυχή της τζαζ. Οι τζαζίστες είναι βιρτουόζοι εραστές, το σουίνγκ περνάει από τα χέρια, τον θώρακα και, κυρίως, τη λεκάνη. Το σουίνγκ είναι η πλήρης επανακατάκτηση του σώματος, η δεύτερη ανακάλυψη της Αμερικής, το δε Μπίμποπ, το ξελόγιασμα κι ο πρώτος οργασμός της –χωρίς κανέναν εξαναγκασμό, χωρίς τον βιασμό της πρώτης λευκής φοράς. Η μουσική αφήνεται στα χέρια της τζαζ, κι οι τζαζίστες αναπτύσσουν μια εξόφθαλμη ερωτική σχέση με τα μουσικά τους όργανα, απολύτως περιγραφική της ιδιοσυγκρασίας του καθενός. Δείτε, ας πούμε, πώς χτυπάνε το ξυλόφωνο… Λένε για τους τζαζίστες ότι δεν κάνουν ποτέ πρόβα. Απλώς παίζουν. Οι τζαζίστες παίζουν, κι ο ήχος τους τα κάνει όλα: συστήνονται, γνωρίζονται, συνομιλούν, εξοικειώνονται, ενθουσιάζονται, βαυκαλίζονται, αυνανίζονται, διαφωνούν, σπρώχνονται, βάζουν τρικλοποδιές, αλληλοεκτελούνται, σφάζονται, συμφιλιώνονται, περιθάλπουν ο ένας τον άλλον κι ύστερα παραγγέλνουν διπλά ποτά για όλους και πλακώνονται για το ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό. Στις αυθόρμητες σχέσεις των ανθρώπων δεν υπάρχει πρόβα. Στον καλλιτεχνικό οίστρο, στον ερωτικό, δεν υπάρχει πρόβα. Ούτε στην τζαζ.
Για τον Μάϊλς Ντέϊβις η φωνή του μετατρέπεται από σύριγγα σε ατλάζι, κρατάει το κοινό σε αγωνία, είναι ένα μοναδικό, αδιάκοπο τραγούδι. Ο Μάϊλς Ντέϊβις βυθίζεται πυρετωδώς στους ήχους μιας μουσικής που του είναι άγνωστη, τους ήχους που έπαιρναν σχήμα στο στόμα του Μάϊλς Ντέϊβις, μεταμορφώνονταν σε λέξεις κι αμέσως εξατμίζονταν. Οι ήχοι που βγαίνουν από το πουθενά, φεύγουν οριζόντια, ίσια, και κάνουν όσες γκέλες χρειαστεί.
Ο έρωτας του Μάϊλς Ντέϊβις για την μουσική του, για τη τζαζ, αγγίζει τα όρια του πάθους και της μουσικής πανδαισίας. Ο Μάϊλς Ντέϊβις είναι όλα τα χρώματα. Όλα είναι κολλημένα πάνω στα ρούχα και στο δέρμα του. Ο Μάϊλς είναι μαύρος σε όλα. Νέγρος, ναι, αλλά και αμιγώς νυχτερινός, μεταμεσονύχτιος. Όχι μόνο νυχτερινός ως τζαζίστας. Υπάρχει και κάτι άλλο. Τον αποκαλούν Μάγο, Πρίγκιπα του Σκότους, τον φοβούνται και τον λατρεύουν.
Ο Μάϊλς Ντέϊβις, εκτός από εξαίρετος δεξιοτέχνης της καυτής, κόκκινης και χάλκινης τρομπέτας του, είναι και εμπνευσμένος συνθέτης. Παίζει ακόμη ό,τι θα παιχτεί αύριο. Η μουσική του συνδυάζει τη σύγχρονη τζαζ με παραδοσιακά ακούσματα και με τον ήχο συμφωνικών οργάνων. Ο χαρακτήρας των μουσικών συνθέσεων του επιστρατεύει μια σειρά από συναισθήματα, σκέψεις, ιδέες, φαντασιώσεις και εμπειρίες, αποδίδοντας σε καθεμιά ένα χρώμα: έτσι αυτή η γκάμα χρωμάτων, που συνιστά την ιδιοσυγκρασία καθενός μας, μετατρέπεται σε μια γκάμα ηχητικών χρωματισμών που “περιγράφουν” την ενδοσκόπηση του τζαζίστα. Όπως ο ίδιος αποκαλύπτει, κάθε κομμάτι είναι η αφήγηση μιας ιστορίας που ταξιδεύει. Κι αυτό το κατάφερε απόλυτα με μια μουσική που σίγουρα ταξίδεψε και μάγεψε το αμερικάνικο κοινό του.
Αν το The Man with the Horn είναι μια θριαμβευτική επιστροφή από τον κάτω κόσμο, το Tutu είναι σίγουρα η τελευταία ευκαιρία του πάνω. Όχι η τελευταία ευκαιρία για τον Ντέϊβις, αλλά η τελευταία ευκαιρία που δίνει ο Ντέϊβις στον μουσικό πολιτισμό της εποχής του. Οι νότες του Μάϊλς είναι οι φόρμες της πορείας του φεγγαριού στη διάρκεια μιας αφέγγαρης νύχτας. Το απόλυτο διαμάντι του είναι το Bitches Brew, το «κονγκλάβιο των μαγισσών», αλλά και το καζάνι με τις σκύλες, αγαπημένη λέξη του Ντέϊβις. Μαύρη τζαζ και κατάμαυρη Μπίμποπ («Καυτή τζαζ»). Μαύρη ζάχαρη χυμένη στη φωτιά! Στο In a Silent Way, ο μυστικισμός φτάνει σε επίπεδα κυριολεξίας. Αλλάζει τις αρμονίες και τα ακόρντα την τελευταία στιγμή και ζητάει από τους μουσικούς του να παίξουν «σαν να μην ξέρουν να παίζουν». Τους ηλεκτρίζει, τους τρομοκρατεί και τους αναγκάζει να κοιτάξουν κατάματα το μηδενικό μέσα τους, τον άγραφο εαυτό τους. Στη φαντασμαγορία της νύχτας οι μουσικοί είναι αγενείς. Οι έγχορδες σκιές παίζουν με τις ηλεκτρικές πρίζες. Οι νότες μιλάνε με το στόμα γεμάτο.
Ένα εμβληματικό του άλμπουμ είναι το Sketches of Spain. Πέντε ορχηστρικές συνθέσεις. Πέντε κομμάτια, αυτό είναι όλο. Πέντε πολύ δυνατές αφορμές, σε πέντε σχεδιάσματα της Ισπανίας. Το Sketches of Spain είναι ο διαρκής αντικατοπτρισμός της Ισπανίας.
1959. Kind of Blue. Είναι το αποκορύφωμα και το τέλος μιας χρυσής εποχής. Μια εποχή που οι συμμορίες της τζαζ ανοίγουν δρόμο και γράφουν οι ίδιες τις ιστορίες τους, μπλαβιάζοντας τις παρτιτούρες των καιρών.
Το «Summertime» είναι ένα υπέροχο ψέμα, ένα διαμάντι από βαμβάκι. Είναι η ψεύτικη υπόσχεση της Αμερικής προς τους μαύρους, η ακάλυπτη επιταγή με τα εκτάρια και το μουλάρι, εσωτερικευμένη και μετουσιωμένη σε τραγουδάκι για τα παιδιά τους. Το «Summertime» είναι ο μονόλογος μιας τραγωδίας που όλοι θέλουν να ερμηνεύσουν, γιατί όλοι θέλουν να πουν αυτό το ψέμα αληθινά, ώστε να μην είναι ψέμα. Το Porgy and Bess είναι όπερα, τα θέμα τα είναι τραγουδιστά. Το Porgy and Bess είναι ένα ρεσιτάλ ομιλίας της τρομπέτας, και μερικές φορές της σάλπιγγας. Η βραχνή και χαμηλή φωνή του Ντέϊβις χύνεται ολόκληρη μέσα στο καλούπι της τρομπέτας σαν υγρός χαλκός και βγαίνει από τη σουρντίνα ραντίζοντας παντού τον χώρο και τον χρόνο με χρυσές φωνητικές ριπές. Το «Summertime» ανήκει στον Μαϊλς Ντέϊβις, γιατί εκεί βρίσκεται για πάντα φυλαγμένος ο πραγματικός χαρακτήρας της φωνής του. Είναι το αποτέλεσμα μιας τερατώδους καλλιτεχνικής μεταστοιχείωσης.
Ο Μάϊλς Ντέϊβις θα εκφραστεί με ένα εντυπωσιακό άλμπουμ-ορόσημο. Το Milestones λειτουργεί στην εντέλεια, φυσάει κανονικά, επιβάλλεται ως νέο στάνταρντ κι επιβάλλει την αφαιρετικότητα του Ντέϊβις ως ανώτερη βάση για τους αυτοσχεδιασμούς μιας ολόκληρης γενιάς μουσικών. Πιάνα, χάλκινα, θα ξαμοληθούν, θα αυτονομηθούν σαν μέλη ενός σώματος που ξυπνάει και τεντώνεται.
Κάνει χρήση της νότας-φάντασμα. Γίνεται σταδιακά γνώστης κι έπειτα μύστης, απόλυτος σπεσιαλίστας, του σιωπηλού τρόπου. Φτύνει νότες χαμηλές, τόσο χαμηλές που μάλλον δεν είναι καν νότες αλλά υπόνοιες νότας. Οι νότες –φαντάσματα είναι η χαρτογράφηση της ψυχής του ήχου. Είναι τα κενά που εκείνα που κατοικούν ανάμεσα στους φθόγγους και στις λέξεις…
1957. Miles Ahead. Αυτό το εξώφυλλο. Αυτή η εικόνα.
Ο Μάϊλς Ντέϊβις είναι ο Όσκαρ Ουάιλντ της τζαζ.
Διαβάστε την αυτοβιογραφία του Μάϊλς, της Μπίλλυ Χολιντέϋ, του Μίνγκους… Τα λογοτεχνήματα των μαύρων μουσικών είναι σπουδαία, ακριβώς γιατί δεν μας κάνουν τη χάρη να μιλήσουν για μουσική. Γράφουν για την αλήθεια της ζωής όπως τόλμησαν να τη ζήσουν, ρουφάνε και ξερνάνε στα ίσια το μεδούλι του 20ου αιώνα πλάι στον Χάμμετ και τον Χεμινγουέι, τον Μίλλερ και τον Μπουκόφσκι…
Διαβάστε το.
Ο Μάκης Μαλαφέκας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977. Ασχολείται με τη λογοτεχνία και την ποίηση, το σχέδιο και τη ζωγραφική. Ζει και εργάζεται στο Παρίσι.
Τραχανάς Κώστας