Τα Μαθηματικά είναι μια ιδιαίτερη, μια δύσκολη επιστήμη. Αν μάλιστα μπεις στα βαθιά με Ολοκληρώματα, Διαφορικές Εξισώσεις, Μετασχηματισμούς Fourier, κι άλλα που δε θέλω να θυμάμαι πια, μπορεί να βγεις λαβωμένος. Αλλά ακόμη και τα “απλά” Μαθηματικά, δεν είναι τόσο απλά για μια μεγάλη μερίδα μαθητών στα σχολεία. Κι αν για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και των πρώτων τάξεων του Δημοτικού υπάρχουν διάφορα εκπαιδευτικά παιχνίδια, τι κάνουμε με τους υπόλοιπους; Πώς μπορούν να προσεγγίσουν, ίσως και να αγαπήσουν λίγο, τα Μαθηματικά, άνθρωποι που δεν τα καταλαβαίνουν καθόλου;
Ο Denis Guedj (Ντένις Γκετζ) – που πριν λίγες μέρες, στις 24 Απριλίου 2010, άφησε την τελευταία του πνοή – ήταν ο πρώτος που έκανε την προσπάθεια να φέρει τα Μαθηματικά πιο κοντά στον μέσο άνθρωπο, χρησιμοποιώντας σαν όχημα τη Λογοτεχνία. «Το θεώρημα του παπαγάλου» που διαβάστηκε από μικρούς και μεγάλους, από μαθηματικούς και μη, και μάλιστα επανεκδόθηκε φέτος, ήταν από το 1998 το πιο αναγνωρίσιμο και πιο δημοφιλές βιβλίο Μαθηματικής Λογοτεχνίας.
Οι δημιουργοί του Logicomix πήγαν ένα βήμα παρακάτω. Άνοιξαν την πόρτα των μαθηματικών στον φανταστικό κόσμο των κόμικς ή αν προτιμάτε άνοιξαν την πόρτα των κόμικς, αφού έκλεισαν το μάτι στον πορτιέρη, και πέρασαν μέσα μαζί με τα μαθηματικά. Μπορεί ένα graphic novel να μιλήσει για τα μαθηματικά και την φιλοσοφία; Μπορούν να ταιριάξουν η μαθηματική λογική με τα σχέδια και τα χρώματα ενός κόμικ; Διαβάζοντας το Logicomix θα καταλάβουμε όχι μόνο ότι μπορούν να ταιριάξουν, αλλά και γιατί έγινε διεθνές best seller, λαμβάνοντας μάλιστα τις καλύτερες κριτικές.
Ας ρίξουμε μια ματιά στους δημιουργούς του Logicomix, οι οποίοι μάλιστα περνούν για λίγο απ’ τις σελίδες του graphic novel. Ο Απόστολος Δοξιάδης έγραψε την ιστορία για το βιβλίο σε συνεργασία με τον Χρίστο Παπαδημητρίου. Και οι δυο τους έχουν σπουδάσει μαθηματικά και γράφουν μυθιστορήματα, με τον Δοξιάδη να τον έχει κερδίσει περισσότερο η λογοτεχνία και τον Παπαδημητρίου να τον έχουν κερδίσει τα μαθηματικά που τα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Berkeley. Ο Αλέκος Παπαδάτος έχει εργαστεί για πολλά χρόνια στο animation, αλλά τα σκίτσα και τα κόμικς είναι η ιδιαίτερη αγάπη του. Τέλος η Annie Di Donna εκτός από πολλά χρόνια στο animation μοιράζεται με τον Παπαδάτο την ίδια… οικία, μιας που είναι παντρεμένοι.
Επτά χρόνια πάλευαν με το Logicomix, το οποίο είχε γραφεί στα αγγλικά – τι πιο λογικό όταν έχεις ένα αρκετά εξειδικευμένο θέμα, παρά να απευθυνθείς στην τεράστια αγορά των ανά τον κόσμο αγγλόφωνων. Όμως η κυρία Κατερίνα Καρύδη, επικεφαλής του εκδοτικού οίκου Ίκαρος, έκανε την ανατροπή, πείθοντας τους 4 δημιουργούς να κυκλοφορήσει το βιβλίο πρώτα στα ελληνικά!
Κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2008 από τις Εκδόσεις Ίκαρος, τον Αύγουστο του 2009 στην Ολλανδία από τις εκδόσεις De Vliegende Hollander, το Σεπτέμβρη του 2009 στην Αγγλία και στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο Bloomsbury και στον Καναδά από τις εκδόσεις Penguin και αναμένεται να εκδοθεί το 2010 στην Ιταλία και στη Γαλλία. Αναμένεται να εκδοθεί επίσης και στην Βραζιλία, στη Γερμανία, στη Δανία, στην Ιαπωνία, στην Ισπανία, στο Ισραήλ, στην Κίνα, στη Νότια Κορέα, στην Κροατία, στη Νορβηγία, στην Πορτογαλία, στην Πολωνία, στη Ρωσία, στην Τουρκία και στη Φιλανδία. Στην Ολλανδία έλαβε το ετήσιο βραβείο της Βασιλικής Ένωσης Βιβλιοπωλών, που για πρώτη φορά απονεμήθηκε σε graphic novel.
Η πλοκή του Logicomix, θυμίζει τη ρωσική κούκλα ματριόσκα: τρεις ιστορίες βγαίνουν η μία μέσα από την άλλη. Πρώτα παρακολουθούμε τους δημιουργούς του Logicomix να κινούνται σαν σύγχρονοι μυθιστορηματικοί ήρωες στη σημερινή Αθήνα και να διαφωνούν όσον αφορά το νόημα της ιστορίας τους, προβάλλοντας ως πρωταρχικό το αίτημα της εποχής μας, την αναζήτηση βεβαιοτήτων. Έπειτα ο Μπέρτραντ Ράσελ γίνεται ο ήρωας αλλά και ο αφηγητής της ιστορίας του καθώς εξιστορεί την περιπέτεια της αναζήτησης των Θεμελίων των Μαθηματικών και τη δική του πολύχρονη και αγωνιώδη προσπάθεια να εντοπίσει στη Λογική την απάντηση στα βαθύτερα ερωτήματα της ανθρώπινης σκέψης, αλλά και να τη χρησιμοποιήσει ως αντίδοτο στην παραφροσύνη που συχνά επικρατεί στον κόσμο των διακεκριμένων επιστημόνων των μαθηματικών. Και στο τρίτο μέρος παρακολουθούμε τη συνάντηση του Ράσελ με τους μεγάλους διανοητές που πρωταγωνίστησαν σε αυτή την αναζήτηση, τον Φρέγκε, τον Χίλμπερτ, τον Πουανκαρέ, τον Βιτγκενστάιν, τον Γκέντελ και τον Τούρινγκ.
Όπως λοιπόν μας περιγράφει ο Απόστολος Δοξιάδης (τα παραπάνω τα δηλώνει σε βίντεο για το making off του graphic novel), αφηγητής στο Logicomix είναι ο φιλόσοφος Bertrand Russell. Με αφορμή το έργο του Principia Mathematica για την θεμελίωση των Μαθηματικών με βάση την Λογική, ξετυλίγεται η ιστορία της ζωής του και έρχεται ο αναγνώστης, χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει, πιο κοντά στα Μαθηματικά. Η Λογική του Boole που συνδύασε τη Φιλοσοφική Λογική του Αριστοτέλη με τα Μαθηματικά, αλλά και μια σειρά από μαθηματικές έννοιες, αξιώματα και παράδοξα αναφέρονται και πολλές φορές αναλύονται ώστε να γίνουν εύκολα, ή έστω λίγο πιο εύκολα, κατανοητά.
Ένα άλλο θέμα με το οποίο καταπιάνεται το Logicomix είναι η τρέλα. Πολλοί επιστήμονες που ασχολήθηκαν με τα Μαθηματικά και τη Λογική, κατέληξαν σε φρενοκομεία και ο Απόστολος Δοξιάδης ενδιαφέρθηκε πολύ για το γεγονός αυτό διαβάζοντας μια αναφορά σε βιβλίο του Gian-Carlo Rota. Μάλιστα, κι ενώ ακόμη δούλευε το Logicomix, δημοσίευσε το 2006 το δοκίμιο «Από την παράνοια στους αλγόριθμους». Παράλληλα με την παράνοια που στοίχειωσε τους θεμελιωτές της Μαθηματικής Λογικής, βλέπουμε στο Logicomix την τρέλα του πολέμου, που από το ξεκίνημα της ανθρώπινης ιστορίας δεν έχει πάψει να κοστίζει ανθρώπινες ζωές. Ο Bertrand Russell, γνωστός φιλειρηνιστής ήδη από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, καλείται να πάρει θέση για την αποχή από τον πόλεμο, ή τη συμμετοχή ενάντια στον Άξονα του Χίτλερ, ενώ δίνει μια διάλεξη για τη Λογική σε ένα αμερικάνικο πανεπιστήμιο.
Ο Russell συνεχίζει να παρουσιάζει, στους αναγνώστες του κόμικ και στους ακροατές της διάλεξης, τις αρχές της Λογικής. Ταυτόχρονα βλέπουμε τους δημιουργούς του κόμικ να διαφωνούν για την συνέχεια της ανάλυσης που προσπαθούν να κάνουν. Κι η αναζήτηση της αλήθειας καταλήγει στο ότι η τελική απόφαση πρέπει να είναι ατομική επιλογή. Αυτό προτείνει ο Russell στους ακροατές της διάλεξής του – να επιλέξουν αν προτιμούν να πάρουν θέση ενάντια στον Πόλεμο ή ενάντια στον Χίτλερ. Κι αυτός, η ατομική επιλογή, είναι ο δρόμος που επέλεξαν ο Δοξιάδης και ο Παπαδημητρίου για να βγουν απ’ το αδιέξοδο της διαφωνίας τους.
Τα σκίτσα του Logicomix μου θύμισαν τις λιτές γραμμές του πολυαγαπημένου Τεν Τεν. Πολλές φορές όμως, ένα καρέ έπιανε ολόκληρη σελίδα ή δύο, και ήταν σαν πίνακας ζωγραφικής, όπως για παράδειγμα όταν περπατούσαν ο Δοξιάδης και ο Παπαδημητρίου στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας. Τα χρώματα απ’ την άλλη κάθε άλλο παρά λιτά ήταν, μιας που η Annie Di Donna έβαλε όλη της την τέχνη για να αποδώσει με διαφορετικές πινελιές τον τρόμο του πολέμου, τα γραφικά στενά της Πλάκας κάτω απ’ την Ακρόπολη, τις… πεταλούδες που κάνουν πιάτσα στα σκοτεινά σοκάκια κοντά στη Μενάνδρου και τους κλέφτες που επιτέθηκαν στο συγγραφέα, τους σοβαρούς μαθηματικούς που διαφωνούσαν στα Διεθνή Συνέδρια και τόσα άλλα.
Το Logicomix δεν είναι ένα βιβλίο που σκοπό του έχει να σου μάθει μαθηματικά – αν και δίνει πολλά εναύσματα. Είναι ένα βιβλίο για τα μαθηματικά γραμμένο από ανθρώπους που τα αγάπησαν. Κι αυτή την αγάπη καταφέρνουν με το σενάριο που έγραψαν, αλλά και τα σκίτσα που σχεδίασαν (και χρωμάτισαν για να μη ξεχνάμε την Annie) να τη μεταδώσουν στους αναγνώστες αυτού του ιδιαίτερου graphic novel. Τους αξίζουν συγχαρητήρια για το καταπληκτικό αποτέλεσμα που μας παρέδωσαν, όπως συγχαρητήρια αξίζουν και στην κυρία Κατερίνα Καρύδη, που τους έπεισε να κυκλοφορήσουν το Logicomix πρώτα στα ελληνικά.