Εκδόσεις Ψυχογιός, 2020
Σελ. 365
Η βυζαντινή δυναστεία των Κομνηνών διήρκεσε περίπου 128 χρόνια, από το 1057 έως το 1185. Ακολούθησε τη δυναμική μακεδονική δυναστεία και τη διαδέχθηκε η δυναστεία των Αγγέλων. Η οικογένεια καταγόταν από τη θρακική κωμόπολη Κόμνη. Οι εκτεταμένες γαιοκτησίες της στην Ανατολία ήταν η βάση του πλούτου που την κατέστη σε μία από τις ηγετικές στρατιωτικές οικογένειες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Κομνηνοί είχαν διακριθεί σε εκστρατείες υπό τους Μακεδόνες, γεγονός που τους επέτρεψε να καταλάβουν τον βυζαντινό θρόνο κατά τη διάρκεια ενός ιδιαίτερου αδύναμου κρίκου στη βασιλική διαδοχή.
Οι Κομνηνοί κατέχουν μία ιδιαίτερα ευαίσθητη θέση στη βυζαντινή εποχή, όταν η Αυτοκρατορία είχε αντέξει για περισσότερα από 700 χρόνια εσωτερικών και εξωτερικών κρίσεων, αλλά παρ’ όλα αυτά συνέχιζε να αποτελεί τον μεγάλο χριστιανικό προμαχώνα απέναντι στη μη χριστιανική Ανατολή (Τούρκους) και στους επιθετικούς Νορμανδούς και Λατίνους στη Δύση. Οι προκάτοχοι της δυναστείας, οι Μακεδόνες, είχαν αφήσει το Βυζάντιο στο αποκορύφωμα της εξάπλωσης και του κύρους του, οι διάδοχοί τους, οι Άγγελοι, υπήρξαν απλώς μαχητές οπισθοφυλακής απέναντι σε μία επερχόμενη συμφορά. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δυο, ο κλήρος έπεσε στους Κομνηνούς να διεξάγουν έναν διμέτωπο αγώνα (Τούρκους και Νορμανδούς) για την επιβίωση του Βυζαντίου για κάτι παραπάνω από εκατό ταραχώδη χρόνια.
Ο ιδρυτής των Κομνηνών, Ισαάκιος Α’, έδωσε μία πρόγευση για το τι επρόκειτο να συμβεί, βάζοντας σε τάξη τα χαώδη οικονομικά της Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, αυτό το βραχύβιο κατόρθωμα εξανεμίστηκε από τρεις αδιάφορους αυτοκράτορες οι οποίοι παρενεβλήθησαν ανάμεσα στον Ισαάκιο και στον επόμενο Κομνηνό, τον Αλέξιο Α’, ο οποίος θεωρείται ο πραγματικός θεμελιωτής της δυναστείας. Κάτω από τον ακούραστο Αλέξιο και τους τέσσερις Κομνηνούς διαδόχους του – Ιωάννη Β΄ τον Καλό, Μανουήλ Α΄, το αγόρι-Αυτοκράτορα Αλέξιο Β’ και τον Ανδρόνικο Α΄-κατέστη κυρίαρχο αυτό που μπορούμε να αποκαλέσουμε «διαχειριστικό μοντέλο» της στρατιωτικής πολιτικής. Διέφερε από το προηγούμενο «πατριωτικό» μοντέλο, από την άποψη ότι σημαντικοί παράγοντες ήταν αυτοί που καθόριζαν τη σύσταση των βυζαντινών στρατών και ποιος θα τους διοικούσε. Η δομή της κυβέρνησης ουσιαστικά στρατιωτικοποιήθηκε, με τον αυτοκράτορα ως επικεφαλής μιας στρατιωτικής αριστοκρατίας. Η αυτοκρατορική διακυβέρνηση έγινε συγκεντρωτική και αφαιρέθηκε εξουσία από τις επιφανείς στρατιωτικές οικογένειες των επαρχιών. Αυτή η αυστηρά οργανωτική προσέγγιση ενθάρρυνε την πρόσληψη μισθοφόρων οι οποίοι αφαίρεσαν έναν ζωτικό ψυχολογικό σύνδεσμο ανάμεσα στον λαό, στον στρατό και στο πατριωτικό αίσθημα, μέχρι την τελική φθορά της Αυτοκρατορίας. Ο Αλέξιος Α΄ μπορούσε ανεπιφύλακτα να εμπιστευτεί τη ζωή του, στους Βίκινγκς και τους Σάξονες της Βαράγγιας Φρουράς…
Η βαριά ήττα του Μανουήλ Α΄ στο Μυριοκέφαλο, στη μακρά στενωπό Τσαρντάκ, στο δρόμο προς το Ικόνιο, από τον πανούργο σουλτάνο Κιλίτζ Αρσλάν, το 1176, σήμανε την αρχή του τέλους για τη δυναστεία των Κομνηνών, και άνοιξε τον δρόμο για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους.
Με το θάνατο του Μανουήλ Α΄ το 1180, έπειτα από βασιλεία 37 χρόνια, βρήκε το κύρος της δυναστείας των Κομνηνών στο χαμηλότερο σημείο του. Ο διαβόητος και αιμοσταγής εξάδελφος του Μανουήλ, Ανδρόνικος Κομνηνός, ήταν ο τελευταίος Κομνηνός Αυτοκράτορας. Ο Ανδρόνικος υπήρξε από τους πιο ανελέητους ηγεμόνες του Βυζαντίου και είχε αιματοβαμμένο φινάλε, το 1185. Πέθανε ο Ανδρόνικος με φρικτό τρόπο, ο τελευταίος της δυναστείας των Κομνηνών, η οποία είχε κυβερνήσει το Βυζάντιο επί 128 χρόνια συνολικά.
Έτσι η σπουδαία δυναστεία των Κομνηνών, που είχε αρχίσει με τον δραστήριο Ισαάκιο Α΄ και έφτασε στο απόγειό της με τον Αλέξιο Α’ και τον γιο και τον εγγονό του, με τον Ανδρόνικο Κομνηνό έφτασε σε ένα απρόσμενο τέλος.
Και οι Κομνηνοί τι απέγιναν;
Μετά το 1204, τα τρία ανεξάρτητα βυζαντινά κράτη (η Τραπεζούντα, η Νίκαια και η Ήπειρος) αποτελούσαν την φυσική επιλογή για τους Κομνηνούς. Ο Αλέξιος Α΄ στέφθηκε Αυτοκράτορας της μικροσκοπικής Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ο Θεόδωρος Λάσκαρις εδραιώθηκε στην Νίκαια και ο Μιχαήλ Κομνηνός Δούκας διοίκησε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Όλοι τους προσδοκούσαν να ανακτήσουν την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη.
Η ιστορία των Κομνηνών μπορεί να έχει πολλά να μας πει στις αρχές του 21ου αιώνα, τώρα που η παλαιότατη αντιπαράθεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ χριστιανισμού και Ισλάμ βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο των ειδήσεων.
Ο ΤΖΟΝ ΚΑΡ γεννήθηκε στην Αγγλία το 1948. Εργάστηκε για χρόνια ως δημοσιογράφος και ανταποκριτής των μεγαλύτερων εφημερίδων (The Times, Wall Street Journal Europe κ.ά.) στην περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Είναι λάτρης της ελληνικής ιστορίας και ζει στη χώρα μας. Άλλα έργα του είναι: «Η άμυνα και η πτώση της Ελλάδας, 1940-1941», «Θωρηκτό Αβέρωφ-Κεραυνός στο Αιγαίο» και «Οι πολεμιστές αυτοκράτορες του Βυζαντίου».
Τραχανάς Κώστας