Εκδόσεις Ψυχογιός, 2020
Σελ. 207
Ότι γνωρίζουμε για τον Σωκράτη βασίζεται κυρίως στα γραπτά του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα. Στα κείμενά τους, κυρίως στον Πλάτωνα,, σκιαγραφείται μία έντονη εικόνα του Σωκράτη κατά τα τελευταία χρόνια της μέσης ηλικίας ως ενός οξύνου, υψηλής παιδείας, πρωτότυπου στοχαστή και ενός επίμονου, είρωνα και συχνά εκνευριστικού εξεταστή. Επίσης μας δίνουν οι δύο αυτοί συγγραφείς, μια εικόνα ενός γήινα ερωτικού άνδρα, εξαιρετικά γενναίου και ικανού πολεμιστή, γυμνασμένου παλαιστή και χορευτή, πρόσχαρου και ενθουσιώδη συνομιλητή και παθιασμένου εραστή. Ο Σωκράτης, μας τονίζουν, ότι αδιαφορούσε για τα υλικά αγαθά και την εμφάνισή του.
Τι μεταμόρφωσε έναν νέο Αθηναίο στον δημιουργό ενός τρόπου σκέψης και μιας φιλοσοφικής μεθόδου που ήταν εντελώς πρωτότυπη για την εποχή του και με τεράστια επιρροή κατόπιν; Σε ποιο στάδιο ξεκίνησε η σταδιοδρομία του ως φιλόσοφου και γιατί; Τι συνέβη κατά την πρώτη νεότητα του Σωκράτη και επέφερε μία τέτοια αλλαγή; Με τι καταπιανόταν και τι είδους άνθρωπος ήταν κατά τα πρώτα αλλά και τα τελευταία εφηβικά του χρόνια; Τι ήταν αυτό που έκανε τον Σωκράτη αυτό που ήταν;
Οι ερωτήσεις αυτές δεν έχουν απαντηθεί ακόμα. Θα πρέπει να ψάξουμε αρκετά κομμάτι κομμάτι το ιστορικό φόντο και το κοινωνικό περιβάλλον του και να δομήσουμε μια αφήγηση με τη βοήθεια και της ιστορικής φαντασίας, για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, που είναι άγνωστα και κερματισμένα σε βαθμό λήθης.
Σκοπός αυτής της μελέτης είναι να προσφέρει μία νέα, ιστορικά θεμελιωμένη θέαση της προσωπικότητας του Σωκράτη, των πρώτων χρόνων της ζωής του και των απαρχών του τρόπου σκέψης του.
Αυτό που αποκαλύπτεται είναι η εικόνα ενός δυνατού και ελκυστικού νέου από μία οικογένεια σχετικά εύρωστη οικονομικά, που έμαθε να τραγουδά τα πιο σημαντικά έργα ελληνικής ποίησης, να παίζει λύρα και να υποβάλλει τον εαυτό του σε αυστηρή σωματική και πνευματική πειθαρχία, ενώ διδάχτηκε από κάποιους από τους καλύτερους δασκάλους της εποχής του και μόχθησε για να καλλιεργήσει τις πιο προηγμένες διανοητικές ασχολίες.
Η πνευματική ερωτική προσέγγισή του στη ζωή βρήκε την έκφρασή της όχι στον γάμο (γνώρισε την Ξανθίππη στην ηλικία των πενήντα, ενώ η σχέση που είχε με την πρώτη του γυναίκα, τη Μυρτώ, μας είναι άγνωστη) αλλά στη συντροφικότητα με έξυπνους άνδρες και, πάνω από όλα, στην αγάπη μίας από τις πιο συναρπαστικές και ευφυείς γυναίκες της εποχής του, της Ασπασίας από τη Μίλητο, τη σύζυγο του Περικλή (ως νεαρός άνδρας δημιούργησε μία στενή σχέση και ίσως ακόμα και να ερωτεύτηκε την Ασπασία). Ο φιλόσοφος ήταν εμποτισμένος από μία λογοτεχνική και ποιητική παράδοση, όπου ο έρωτας καταλάμβανε κεντρική θέση στη ζωή και τη συμπεριφορά του ανθρώπου -μύθοι που αφηγήθηκαν ο Όμηρος και οι τραγικοί ποιητές, καθώς και τα ερωτικά τραγούδια του Αρχίλοχου, της Σαπφούς, του Ανακρέοντα και των άλλων λυρικών ποιητών. Ο Σωκράτης αγαπούσε επίσης ένα πρόσωπο περισσότερο απ’ όλα: τον πάντοτε νεανικό και όμορφο Αλκιβιάδη (ο Σωκράτης ήταν είκοσι χρόνια μεγαλύτερός του). Παραδέχεται ανενδοίαστα ότι ήταν ερωτευμένος με τον γοητευτικό και απερίσκεπτο έφηβο Αλκιβιάδη. Επίσης ένα στιγμιαίο αντικείμενο του πόθου του ήταν ο όμορφος νεαρός Χαρμίδης. Ο Πλάτωνας παρουσιάζει τον Σωκράτη να κυριεύεται από ωμό σωματικό πόθο στη θέα της γυμνής σάρκας του Χαρμίδη. Επίσης είχε ένα δεσμό με τον Αρχέλαο όταν ήταν έφηβος.
Το 399π.Χ. καταδικάζεται σε θάνατο. Ο Σωκράτης περνά κάποιες μέρες στη φυλακή, κατά τις οποίες οι φίλοι και η οικογένειά του τον επισκέπτονται για τελευταία φορά. Ίσως ένας από τους φίλους να ήταν η ηλικιωμένη Ασπασία, η οποία ήταν και φιλάσθενη. Τη στιγμή της θανάτωσής του, ακριβώς πριν πιεί το κώνειο, ζητά από τον φίλο του Κρίτωνα να μην ξεχάσει να θυσιάσει έναν κόκορα στον Ασκληπιό, τον θεό της ίασης. Η πράξη αυτή αντιπροσωπεύει την τήρηση μιας υπόσχεσης. Ίσως η υπόσχεση του Σωκράτη δόθηκε στην Ασπασία, τη γυναίκα, που ο Σωκράτης πάντοτε αγαπούσε και θαύμαζε και της οποίας τη διδασκαλία ως προς την τέχνη του λόγου και την πνευματική συντροφιά αναζητούσε περιστασιακά κατά τα τελευταία του χρόνια. Τα τελευταία λόγια του Σωκράτη έχουν συχνά ερμηνευθεί, αν και ίσως εξίσου με τη χρήση της φαντασίας, ότι εννοούν πως αναγνώριζε τον θάνατο ως ένα είδος «ίασης» από την ασθένεια της ζωής ή της σεξουαλικής επιθυμίας. Πεθαίνοντας εκπλήρωσε τις προσδοκίες που είχε καλλιεργήσει στην καρδιά του ως νέος, δηλαδή να γίνει ήρωας και να αναζητήσει να μάθει την αλήθεια για τον έρωτα, γιατί στο τέλος ο Σωκράτης πέθανε για τον έρωτα της σοφίας και της δικαιοσύνης και έγινε ένα ηθικό και πνευματικό υπόδειγμα για την αιωνιότητα, καθώς και ο πρώτος και ο μεγαλύτερος ήρωας της φιλοσοφίας.
Σε αυτή την ανατρεπτική βιογραφία, ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ διερευνά τα πάθη και τα κίνητρα του νεαρού Σωκράτη, καταδεικνύοντας πώς ο έρωτας τον διαμόρφωσε στον φιλόσοφο που προοριζόταν να γίνει.
Ένα τεκμηριωμένο, έξυπνο και καλογραμμένο βιβλίο. Ένας διεισδυτικός συνδυασμός εξαιρετικής έρευνας, φαντασίας και κατανόησης. Μία καθηλωτική και ανθρώπινη μελέτη που σφύζει, σαν ανοιχτή πληγή.
Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ είναι Βρετανός ακαδημαϊκός και τσελίστας, καθηγητής κλασικών σπουδών στο Jesus College της Οξφόρδης από το 2000. Έχει κάνει έρευνα και δημοσιεύσεις σε πολλούς τομείς των αρχαιοελληνικών σπουδών, όπως η μουσική, η ποίηση και ο νεοτερισμός στην αρχαία Ελλάδα, θέμα της μονογραφίας του The Greeks and the New: Novelty in Ancient Greek Imagination and Experience. Έχει μελετήσει ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική μουσική με υποτροφία της Βρετανικής Ακαδημίας και έχει εκδώσει μαζί με τον Τομ Φίλιπς το έργο Music, Text and Culture in Ancient Greece.
Τραχανάς Κώστας