Έξι χιλιάδες κληρικοί είναι τα θύματα στον Αγώνα του 1821. Εβδομήντα τρεις Ιεράρχες της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος αναφέρονται ως αγωνιστές στον Ιερόν Αγώνα της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων.
…
Κοντά στους εθνομάρτυρες Ιεράρχες έρχεται και η χορεία των Ιεραρχών που αγωνίστηκαν για την Απελευθέρωση της χώρας και επέζησαν στον Αγώνα. Οι διαπρέψαντες από αυτούς είναι οι επίσκοποι Καρύστου Νεόφυτος, Ανδρούσης Ιωσήφ, Ρέοντος και Πραστού Διονύσιος, Κορίνθου Κύριλλος, Έλους Άνθιμος, και πρώτος μεταξύ των πρώτων αναφέρεται από τους ιστορικούς ο Ταλαντίου Νεόφυτος, του οποίου τον βίο και τη δράση, εθνική, εκκλησιαστική και κοινωνική, επιχειρούμε να εξιστορήσουμε στο παρόν ιστορικό μελέτημα.
…
Αυτά αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο συγγραφέας-ερευνητής Κώστας Β. Καραστάθης, στον πρόλογο του βιβλίου του «Επίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς», που κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2011 με αυτοέκδοση. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική ιστορική μελέτη για έναν μεγάλο Αγωνιστή του 1821 και ανεπίληπτο Ιεράρχη, τον Νεόφυτο Μεταξά. Έναν από τους τρεις πρωτεργάτες της Επαναστάσεως στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα.
Το πόνημα αυτό του Κώστα Καραστάθη στηρίχθηκε αφενός στην εξονυχιστική έρευνα δεκάδων πρωτογενών ιστορικών πηγών και αρχείων, και αφετέρου στην διεισδυτική ματιά και κριτική σκέψη του συγγραφέα που αποτελούν εγγύηση στις ιστορικές μελέτες που έχει συγγράψει.
Στο «Επίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς», ο αναγνώστης θα βρει μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της ζωής και του έργου αυτού του μεγάλου Ιεράρχη. Έργο το οποίο κινήθηκε σε τρεις δρόμους -τον ποιμαντικό, τον κοινωνικό και τον εθνικό- τους οποίους και φώτισε με τα λαμπρά επιτεύγματα του!
Το ταξίδι σε αυτόν τον άξιο προς παραδειγματισμό βίο, του επισκόπου Ταλαντίου Νεόφυτου Μεταξά, ξεκινά με μια σύντομη αναφορά στην ζωή του πριν από την επανάσταση: από την γέννηση του στις 2 Νοεμβρίου του 1762 ως και την χειροτόνηση του ως επισκόπου Ταλαντίου το 1803. Ορόσημο από το οποίο αρχίζει και η τριπλή εξαίρετος δράση του μεγάλου αυτού Έλληνα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης του για την απελευθέρωση της πατρίδας είναι η στρατολόγηση μιας από τις σημαντικότερες μορφές του Αγώνα, εκείνης της Μαντώς Μαυρογένους…
…
Ακαταπόνητος και αεικίνητος ο Νεόφυτος παρευρίσκετο όπου τον καλούσε η ανάγκη, και πρόσφερε ύψιστες υπηρεσίες στην αγωνιζόμενη τότε Ελλάδα μέχρι την τελική δικαίωση της, την απόκτηση της ελευθερίας της. Ακόμη και στρατολόγηση αγωνιστών διενέργησε στις Κυκλάδες κατά την προετοιμασία της δεύτερης εκστρατείας εναντίον των Τούρκων της Καρυστίας στις αρχές του 1823. Τότε συνάντησε στη Μύκονο τη Μαντώ Μαυρογένους, που είχε επισκεφθεί το νησί της μητέρας της, και την έπεισε να βοηθήσει τον Αγώνα. Η μεγάλη Ελληνίδα πρόθυμα εξόπλισε με δαπάνες της σώμα από συμπατριώτες της από Κυκλαδονήσια για την εκστρατεία (δεκαέξι λόχους των 50 ανδρών ο καθένας), και συμμετέσχε στον Αγώνα και η ίδια.
…
Τι να πει πρωτοπεί κανείς για τον μεγάλο αυτό αγωνιστή; Να τι δήλωσε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος κατά τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Νεόφυτου Μεταξά στην Αταλάντη το 1999:
…
«Για την εποχή του ο Νεόφυτος υπήρξε πατερική μορφή και άφησε ανάμνηση αγαθή. Όλοι μας έχουμε υποχρέωση να διδαχτούμε από το παράδειγμα του. Οι νέοι να δουν στο πρόσωπο του τον ακατάβλητο μαχητή του δικαίου και της αλήθειας. Οι κληρικοί τον σπουδαίο υπερασπιστή των δικαίων της πίστεως και τον αγαθόν ποιμένα του λαού. Οι άρχοντες τον αυστηρό τηρητή της παράδοσης. Και ο λαός τον Πατέρα και επίσκοπο. Σήμερα που και πάλιν απειλούμεθα από μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, τέτοιες μορφές ανακαλούν στη μνήμη μας τα έπη της εποχής και τους αγώνες περί υπάρξεως μας.»
…
Δώδεκα έτη αργότερα, τα λόγια του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου φαντάζουν λες και γράφηκαν μόλις εχθές για να περιγράψουν την σημερινή κατάσταση της χώρας. Ο Κώστας Καραστάθης μας ανοίγει μια πύλη σε ένα από τα πιο λαμπρά δώματα της ιστορίας αυτού του τόπου. Μας γνωρίζει ένα πρότυπο ανδρός και ταυτόχρονα μας φανερώνει ότι μίζεροι, άμυαλοι και συμφεροντολόγοι που θέτουν την ακεραιότητα του έθνους σε κίνδυνο δεν υπάρχουν μόνο στην εποχή μας… υπήρχαν και τότε!
Μαζί με αυτούς όμως υπήρχαν και φλογισμένες ψυχές όπως αυτή του Νεόφυτου Μεταξά, που έσερναν το κάρο της πατρίδας -με νύχια και με δόντια- και το οδηγούσαν σε ένα πιο φωτεινό μέλλον. Ας πάρουμε παράδειγμα και δύναμη από τον μέγιστο αυτό Ιεράρχη ώστε να ευδοκιμήσουν και να μπορέσουν να αναδυθούν και στα χρόνια μας τέτοιοι Έλληνες… τους έχουμε απόλυτη και άμεση ανάγκη!
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου μεταφέρουμε:
Ο φλογερός επαναστάτης, μέγας αγωνιστής και ανεπίληπτος επίσκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς υπήρξε ένας από τους τρεις πρωτεργάτες της Επαναστάσεως του 1821 στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα, (οι άλλοι δύο είναι ο Αθανάσιος Διάκος και ο Σαλώνων Ησαΐας), ξεσήκωσε και απελευθέρωσε τη Λοκρίδα, πρωτοστάτησε σε Εθνοσυνελεύσεις και ως πρόεδρος του Αρείου Πάγου πρόσφερε πολλά στον Αγώνα, αλλ’ έπαθε και πολλά… Στάθηκε στο πλευρό του Καποδίστρια, και αργότερα, ως επίσκοπος Αττικής, και εν συνεχεία ως Μητροπολίτης Αθηνών και Πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου, αγωνίστηκε θαρραλέα να υπερασπισθεί τα θέσμια της Ορθοδοξίας, έναντι των επιδιώξεων της αλλόδοξης Βαυαρικής Αντιβασιλείας.