Οι γηγενείς όμως Ηπειρώτες από την παράδοση γνωρίζουν ότι Άρβανον (ή κατά πάσα πιθανότατα του αρχικού Άρβανου) είναι η περιοχή στην αριστερή όχθη του ποταμού Αώου μέχρι τον αιγιαλό του Αυλώνα, η οποία διαχωρίζεται από τον Κελυδνό ποταμό σε ανατολικό και δυτικό Άρβανο. Το ανατολικό αρχίζει από τα χωριά Κούτζι και Ζουλιάτες και ανεβαίνει μέχρι την περιοχή των χωριών, που βρίσκονται στα δυτικά του Δελβίνου. Το δυτικό αρχίζει από τους Ζουλιάτες και φτάνει μέχρι τον Αυλώνα.
Αυτό είναι το Άρβανο των τελευταίων αιώνων, η λεγόμενη Λιαπουριά, ως κατοικούμενη από τους Λιάπηδες, αλλά ως που έφθανε κατά το βορρά και νότο κατά τους αρχαίους χρόνους είναι άγνωστο.
Το Άρβανο κατά την αρχαιότητα αποτελούσε ιδιαίτερη χώρα που δεν περιλαμβανόταν στην Ιλλυρία.
…
Αυτή είναι η βασική κοιτίδα των Αρβανιτών που μετανάστευσαν και διασκορπίστηκαν στον νότιο Ελλαδικό χώρο πριν από έξι με επτά περίπου αιώνες. Των ανθρώπων που μιλούσαν το δικό τους γλωσσικό ιδίωμα, τα Αρβανίτικα, την προϊστορική ελληνική διάλεκτο του Άρβανου η οποία είχε μπολιαστεί με λέξεις των Ιλλυρίων με τους οποίους οι Αρβανίτες συμβίωσαν για πολλούς αιώνες.
Για ποιόν ή για ποιούς λόγους άφησαν τον τόπο τους; Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Θα το εξερευνήσετε -αυτό και πολλά άλλα που σχετίζονται άμεσα με τους Αρβανίτες, στην ιστορική μελέτη «Έλληνες από το Άρβανον» του Κώστα Καραστάθη που κυκλοφόρησε το 2014 από τις εκδόσεις Άθως. Γεγονός είναι πάντως πως δύο είναι οι βασικοί λόγοι που οι Αρβανίτες έφυγαν από το Άρβανο και διασκορπίστηκαν στον ελλαδικό χώρο. Ο πρώτος είναι τα Αυτοκρατορικά Χρυσόβουλα με τα οποία οι Παλαιολόγοι ενίσχυσαν περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και κυρίως την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά, με πληθυσμούς ελληνικής καταγωγής και συνείδησης, με σκοπό να καλλιεργήσουν τη γη και να την υπερασπιστούν ενάντια στους Τούρκους. Ο δεύτερος είναι οι διωγμοί που υπέστησαν οι Χριστιανοί στα βόρεια της Ηπείρου από τους εξισλαμισμένους εκεί πληθυσμούς. Παρά τον μεγάλο αριθμό των Αρβανιτών που μετανάστευσε νοτιότερα, στην κοιτίδα τους παρέμειναν πολλοί…
…
Ο ελληνικός πυρήνας του Αρβάνου έμενε αμετάβλητος με την πάροδο των αιώνων. Τρανή απόδειξη οι Χιμαριώτες, οι Σουλιώτες και οι Σπαθιώτες, όλοι οι Βορειοηπειρώτες.
…
… που αντιστάθηκαν σθεναρά θέλοντας να διατηρήσουν τη γλώσσα, τη θρησκεία και την ελληνική εθνική τους συνείδηση.
Η κρυστάλλινη και διερευνητική ματιά του συγγραφέα – ερευνητή Κώστα Καραστάθη έπεσε πάνω στο ενδιαφέρον και πολλάκις παρεξηγημένο θέμα των Αρβανιτών. Ιδιαίτερη εντύπωση, κατά την ανάγνωση αυτού του αξιόλογου πονήματος, μου έκανε η σχεδόν μυθιστορηματική παρουσίαση των όσων συνέβαιναν στον Ελλαδικό χώρο κατά τον 14ο και 15ο αιώνα πριν την τελική πτώση της Βασιλεύουσας.
…
Κατά την ίδια περίοδο η Θεσσαλία ήταν γεμάτη με νομάδες Αρβανιτοβλάχους (Γκαραγκούνηδες ή Καραγκούνηδες), Έλληνες δηλαδή, που προέρχονταν από την Αλβανία και την Ήπειρο και που μιλούσαν τα Βλάχικα (λατινική διάλεκτο), εκτός από τα Ελληνικά και τα Αρβανίτικα. Η λέξη «βλάχος» σημαίνει λατινόφωνος. Πράγματι οι Έλληνες εκείνοι, που είχαν εκμάθει την Ρωμαϊκή γλώσσα στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας, εκείνη την εποχή είχαν κατακλύσει την Θεσσαλία σε τέτοιο σημείο, ώστε η περιοχή να αποκαλείται Μεγάλη Βλαχία! (Έτσι οι Ρουμάνοι κατά τους 19ο και 20ο αιώνα άρχισαν να μιλούν για τ’ «αδέρφια τους» στη Θεσσαλία! αλλά τόσο η επιστημονική έρευνα τους δύο τελευταίους αιώνες, όσο και οι σωζόμενες παραδόσεις για την κάθοδο των Αρβανιτοβλάχων από την πατρική τους χώρα, τον Αυλώνα, και το διασκορπισμό τους στο Μέτσοβο, τον Ασπροπόταμο, τους Καλαρίτες και άλλες περιοχές, έχουν αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια).
Εκείνη την ίδια περίοδο οι Βενετοί επιδίωξαν εποίκηση Αρβανιτών και στην νότια Εύβοια.
…
Με έναυσμα και πάντα υπό το πρίσμα «Αρβανίτες» ο Κώστας Καραστάθης μας ταξιδεύει στον Ελλαδικό χώρο ανά τους αιώνες και μας γνωρίζει με τους κατοίκους του που είτε βρίσκονταν ήδη σε αυτόν είτε μετανάστευσαν από γειτονικές περιοχές στις οποίες το Ελληνικό στοιχείο ήταν έντονο από αρχαιοτάτων χρόνων. Μέχρι σήμερα το βιβλίο «Οι Αρβανίτες» του Κώστα Μπίρη ήταν η αρτιότερη μελέτη γύρω από αυτό το θέμα. Το «Έλληνες από το Άρβανον» του Κώστα Καραστάθη θεωρώ ότι μπορεί να συμπληρώσει αυτό του Κώστα Μπίρη προσφέροντας στον αναγνώστη και των δύο μια σφαιρική και λεπτομερή εικόνα γύρω από το θέμα των Αρβανιτών.
Όσοι ενδιαφέρονται για αυτό το ζήτημα -και είναι πολλοί- αλλά και όλοι οι λάτρεις της ιστορίας, πιστεύω ότι πρέπει να συμπεριλάβουν το νέο βιβλίο του Κώστα Καραστάθη στην βιβλιοθήκη τους.
[stam https://www.stamoulis.gr/ΚΑΡΑΣΤΑΘΗΣ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ_au-764329.aspx%5D
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου μεταφέρουμε:
«Λίκνον της Ελλάδος», «κοιτίς του ελληνισμού», «εύανδρος» και άλλοι τιμητικοί χαρακτηρισμοί κοσμούν την Ήπειρο. Θα μπορούσαμε και «καρδιά της Ελλάδας» να τη χαρακτηρίσουμε, αφού αυτή μέσα στους τελευταίους τριάντα αιώνες αιμοδοτεί συνεχώς την ελληνική χερσόνησο με αίμα πάντοτε ελληνικό, που άλλοτε ονομάζεται πελασγικό, άλλοτε αιολικό, άλλοτε δωρικό και την τελευταία φορά, κατά τους 14ο και 15ο αιώνες μ.Χ., ηπειρωτικό! Ο Βρετανός καθηγητής P. Trudgill, καταγράφοντας τις εμπειρίες του κατά τις επισκέψεις του σε χωριά, που ίδρυσαν έποικοι εκείνης της εποχής, διαπιστώνει: «Οι άνθρωποι για τους εαυτούς τους αναφέρονται όχι ως Αλβανοί, αλλά ως Αρβανίτες, λαλούν: Αρβανίτης» («The people themselves are refered, not as Albanians, but as Arvanites, sing: Arvanitis»). Και τούτο φανερώνει ότι η λαϊκή, εθνική μνήμη αποδεικνύεται ισχυρότερη και εγκυρότερη μερίδας του γραπτού ιστορικού λόγου. Γιατί, πράγματι, όπως μαρτυρούν και πολλές σημαντικές ιστορικές μαρτυρίες, που καταγράφονται στην παρούσα ιστορική μελέτη, τη συντριπτική πλειοψηφία των εποίκων της νότιας Ελλάδας και ορισμένων νησιών απετέλεσαν δίγλωσσοι, ελληνόφωνοι και αρβανιτόφωνοι, Ηπειρώτες Έλληνες και λιγοστοί μόνον από τους γείτονές τους, Αλβανούς.
Α.Α. και Νεκτάριος Παπασπύρου