Ο Κωνσταντίνος Κανάρης είναι ένας από τους γνωστότερους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821. Ήρωας, αγωνιστής αλλά και πολιτικός συνέδραμε τα μέγιστα στον αγώνα των Ελλήνων κατά του Τουρκικού ζυγού. Το που γεννήθηκε δεν μας είναι γνωστό. Ξέρουμε σίγουρα όμως ότι η οικογένειά του κατοικούσε στα Ψαρά. Πιθανολογείται ότι γεννήθηκε στα Ψαρά το 1790.
Ο Κανάρης πριν την επανάσταση εργαζόταν σε εμπορικά πλοία. Το 1807 μετέφερε τους Σουλιώτες και τους Ηπειρώτες στη Λευκάδα με το καράβι του, για να πολεμήσουν τον Αλή Πασά. Το 1810, ενώ βρισκόταν σε εμπορικό ταξίδι στην Οδησσό, έμαθε για την Φιλική Εταιρεία αλλά δεν έγινε μέλος της. Στο πρώτο κάλεσμα της πατρίδας του να αγωνιστεί στην επανάσταση, για την ελευθερία, ανταποκρίθηκε άμεσα και εντάχθηκε στο στόλο των Ψαρών και πιο συγκεκριμένα στα πυρπολικά.
Το πρώτο ανδραγάθημά του Κανάρη, το οποίο είναι και το πιο γνωστό, είναι η πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου. Τον Ιούνιο του 1822 ο Τουρκικός στόλος ήταν αραγμένος στο λιμάνι της Χίου. Είχαν περάσει μόλις δύο μήνες από την «σφαγή της Χίου». Οι Έλληνες αγωνιστές αποφάσισαν να καταφέρουν ένα πλήγμα στον τουρκικό στόλο. Την αποστολή αυτή ανέλαβαν τα πυρπολικά του Κανάρη και του Πιπίνου. Ο Κανάρης ανέλαβε να πυρπολήσει τη ναυαρχίδα ενώ ο Πιπίνος την αντιναυαρχίδα των Τούρκων. Ήταν ξημερώματα 7ης Ιουνίου όταν ο Κανάρης κατάφερε να αγκιστρώσει το πλοίο του στην ναυαρχίδα και να της βάλει φωτιά. Αυτή τη νύχτα σκοτώθηκε ο ναύαρχος Καράλης όταν ένα φλεγόμενο κατάρτι έπεσε στο κεφάλι του.
Ο ιστορικός Τόμας Γκόρντον αναφέρει ότι η πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας ήταν ένα «από τα πιο καταπληκτικά στρατιωτικά κατορθώματα που αναφέρει η ιστορία». Η ηρωική πράξη του Κανάρη πτόησε το ηθικό των Τούρκων και προκάλεσε τον θαυμασμό όλης της Ευρώπης. Στον αντίποδα το ηθικό των Ελλήνων αναπτερώθηκε παρ’ όλο που οι Τούρκοι σαν αντίποινα στην πράξη του σφαγίασαν εκ νέου την Χίο και ιδιαίτερα τα Μαστιχοχώρια που είχαν μείνει ως τότε απείραχτα.
Στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου έτους ο Κανάρης πυρπόλησε την αντιναυαρχίδα του Τουρκικού στόλου η οποία ήταν αγκυροβολημένη στην Τένεδο. Δύο χρόνια αργότερα στις 5 Αυγούστου 1824 πυρπόλησε στη Σάμο μια φρεγάτα και στη Μυτιλήνη μια κορβέτα. Σταθμός στην δράση του κατά τη διάρκεια της επανάστασης είναι η επίθεση στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας κατά του Αιγυπτιακού στόλου.
Μετά την απελευθέρωση του γένους ανατέθηκε στον Κανάρη η αρχηγία των πυρπολικών από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Όταν δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας ο Κανάρης πήγε να ζήσει στην Σύρο. Ο βασιλιάς Όθωνας τον επανέφερε στην Αθήνα και τον έκανε ναύαρχο του Ελληνικού ναυτικού. Έγινε δύο φορές υπουργός Ναυτιλίας μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843. Κατά την διάρκεια της ψήφισης του Συντάγματος το 1864, είχε αναλάβει την ηγεσία των «ορεινών». Στις κρίσιμες τότε ώρες για το έθνος, ανέλαβε τρεις φορές πρωθυπουργός και τελικά πέθανε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1877.
Η ζωή, οι αγώνες, το ήθος και ο ηρωισμός του Κανάρη ενέπνευσαν πολλούς ποιητές οι οποίοι θέλησαν να υμνήσουν τον ήρωα, τον Έλληνα, τον άνθρωπο:
Κάποιοι δαιμόνοι
τον είχαν στείλει.
Έγινε αχείλη
κόσμου που επόνει.
(Ήρωες χρόνοι!)
Και πως εμίλει
με το φιτίλι,
με το τρομπόνι!
Το πέρασμά του,
μήνυμα κρύο
μαύρου θανάτου.
Κι είχε το θείο
χέρι που φλόγα
κράταε κι ευλόγα.
ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ Κ.
Όλη η βουλή των προεστών στο μόλο συναγμένη
είπε πως όξω στη στεριά τους Τούρκους θα προσμένει.
Τότε έβγαλα το φέσι
και να μιλήσω θάρρεψα προβάλλοντας στη μέση:
«Τίποτα, αρχόντοι, δε φελά, μονάχα το καράβι!»
Σα μ’ άκουσε ένα απ’ τα τρανά καλπάκια μας, ανάβει
και το φαρμάκι χύνει:
«Ποιος είναι αυτός, και πώς τον λέν, που συμβουλές μας δίνει;»
Να τα Ψαρά πως χάθηκαν. Κ’ εγώ φωτιά στο χέρι
πήρα, και πέρα τράβηξα κατά της Χιός τα μέρη,
κ΄ είπα από κεί -δε βάσταξα- με χείλια πικραμένα:
«Να πώς με λέν έμενα».
ΠΑΛΛΗΣ Α
Δείτε το αφιέρωμα της Ματιάς για τις εθνικές εορτές, την 25η Μαρτίου 1821, την 28η Οκτωβρίου 1940, κάνοντας κλικ εδώ!